مشاوره کودک و نوجوان یکی از حوزه‌های تخصصی مشاوره و روانشناسی می‌باشد که مشخصا بر مشاوره و درمان کودک و نوجوان تمرکز دارد؛ به ویژه کودکان و نوجوانانی که از اختلالات روانی رنج برده و یا به هر دلیلی در عملکردشان دچار اختلال شده‌اند. این حیطه از مشاوره علاوه بر درمان اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و … سعی در بهبود عملکرد کودک و نوجوان داشته و همچنین از طریق آموزش و آگاهی به والدین در زمینه مهارت‌های فرزندپروری و شیوه صحیح برقراری ارتباط، آنها را در پرورش کودکانی سالم و توانمند یاری می‌کند.
خانواده اولین اجتماعی است که کودک در آن قرار گرفته و اعضای خانواده اولین افرادی هستند که با او ارتباط برقرار می‌کند. مفهوم روانشناختی مهمی به نام دلبستگی که در کودکی ایجاد می‌شود در بستر خانواده شکل می‌گیرد. دلبستگی به ارتباط عاطفی و هیجانی گفته می‌شود که میان کودک و مادر شکل می‌گیرد. اگر این ارتباط بطور صحیح شکل گرفته باشد آن را دلبستگی ایمن و در غیر این صورت آن را دلبستگی ناایمن می‌نامیم.
در دلبستگی ایمن کودک با مادر و یا مراقبی ارتباط عاطفی برقرار می‌کند که نسبت به نیاز او حساس بوده و توجه کافی به کودک دارد؛ از همین جهت کودک این اطمینان را کسب می‌کند که فردی در اطراف او همیشه حضور دارد تا نیازهایش را برطرف کرده و او را از مخاطرات حفظ کند. در دلبستگی ناایمن ارتباط عاطفی شکل نگرفته و کودک احساس امنیت ندارد. دلبستگی ناایمن یکی از عوامل مهم در شکل‌گیری مشکلات روانی کودک و نوجوان می‌باشد.
از طرف دیگر نگرش و باورهای اولیه هر فردی در خانواده‌اش شکل می‌گیرد. شیوه تعامل اعضا خانواده به ویژه والدین و سبک فرزند پروری آنها تعیین کننده شیوه تفکر کودک و نوجوان است. این نگرش و باورها می‌توانند مثبت و یا منفی بوده و نحوه برخورد کودک و نوجوان با مسائل مختلف زندگی را تعیین کنند.
آیا باید به مشاور کودک و نوجوان مراجعه کنیم؟ چرا؟
شما برای خرید هر یک از لوازم منزل ممکن است چند روز درگیر مقایسه ویژگی‌ها و قیمت‌های آن باشید؛ پس از خرید نیز به دقت دفترچه راهنمای آن را مطالعه می‌کنید و از فرد متخصصی که برای نصب آمده شیوه کار و اطلاعات تکمیلی را می‌پرسید، مبادا که با حرکتی اشتباه و یا تنظیمات غلط باعث آسیب به آن وسیله شوید و یا فرض کنید همان وسیله پس از مدتی کار صدای عجیبی می‌دهد که ناآشناست و شما را نگران می‌کند شما هم سریعا با تعمیرکار تماس می‌گیرید چون می‌دانید تنها او می‌تواند در این زمینه شما را یاری کند.
موضوع آگاهی و تخصص در ارتباط با کودک و نوجوان نیز صدق می‌کند. مشاور کودک و نوجوان فرد متخصصی است که در رابطه اختلالات دوران کودکی و نوجوانی، شیوه برقراری ارتباط با کودک و نوجوان، چگونگی شناخت آنها، شیوه صحیح فرزندپروری بطور کامل مطلع بوده و در جهت بکاربردن دانش خود به شیوه مناسب آموزش دیده است. بنابراین از دلایل مراجعه به مشاوره کودک و نوجوان کسب آگاهی در زمینه والدگری و شناخت مناسب کودکان و شیوه تفکر آنها در سنین مختلف است؛ همچنین اگر والد علاقمند به آشنایی با سبک‌های فرزند پروری و ابعاد مختلف آن باشد می‌تواند به مشاور کودک و نوجوان مراجعه کند.
رزرو تلفنی وقت مشاوره : 09107601980
از دلایل دیگر مراجعه به مشاور کودک و نوجوان یادگیری چگونگی تعامل با کودکان و نوجوانان در سنین متفاوت است. دلیل دیگری که باعث مراجعه به مشاور کودک می‌شود زمانی است که والدین مشکل و یا رفتار ناهنجاری را در کودک یا نوجوان خود احساس می‌کنند و می‌خواهند بدانند که دلیل این مشکل چیست و چگونه حل می‌شود.
از جمله این موارد می تواند : بی‌اختیاری ادرار، پرخاشگری، احساس غم زیاد، اشکال در سازگاری با شرایط، منزوی بودن، آسیب شدید (تروما)، کابوس‌های مکرر، مشکلات خواب، افت ناگهانی نمرات در مدرسه، اضطراب مداوم، اعتماد به نفس پائین، طلاق والدین، از دست دادن اشتها یا کاهش و افزایش زیاد وزن، وجود افکار خودکشی و … باشد.
پرورش فرزندان سالم نیازمند آگاهی از شیوه صحیح فرزندپروری و اجرای مناسب آن است. سبک‌های فرزندپروری شامل: سبک فرزندپروری مستبدانه، سبک فرزندپروری سهل‌گیرانه و سبک فرزندپروری مقتدرانه است که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.
در این روش از فرزندپروری والدین چهارچوب و قوانین سخت و انعطاف ناپذیری برای فرزندان خود گذاشته و انتظارات بالایی از آنها دارند. در این سبک از روش‌های تنبیهی بیشتر از روش‌های تشویقی برای کنترل رفتار استفاده می‌شود.
در این روش از فرزندپروری والدین چارچوب و قواعد رفتاری مشخصی برای فرزندان خود مشخص نمی‌کنند و یا اگر مشخص کنند بدان پایبند نمی‌مانند و برای کنترل رفتار کودک و نوجوان خود بیش از اندازه امتیاز و جایزه در نظر می‌گیرند.
در این روش والدین قوانین مشخصی تعیین می‌کنند که بدان پایبند هستند هر چند در کنار آن انعطاف پذیری مناسبی نشان می‌دهند و برای کنترل رفتار کودک و نوجوان خود از هر دو تکنیک تشویق و تنبیه به میزان مناسب و به شیوه درست استفاده می‌کنند.
وجود اختلاف و تعارض در تمامی روابط میان فردی از جمله رابطه بین والدین و کودک و نوجوان وجود دارد که عمدتا به علت تفاوت‌های میان نسلی و شیوه تفکر و درک مسائل به گونه متفاوت است. یادگیری شیوه حل تعارضات از طریق کمک به نگاه کردن به مسائل از دریچه نگاه یکدیگر یکی دیگر از موضوعات مشاوره کودک و نوجوان است که در جلسات مشاوره به آن پرداخته می‌شود.
همانطور که گفتیم بروز نابهنجاری‌های رفتاری می‌تواند از دلایل مراجعه به مشاور باشد که در این صورت مشاور پس از گوش دادن به والدین و سپس با مطرح کردن سوالات تکمیلی و مصاحبه با کودک و نوجوان اطلاعات کاملی از وضعیت کودک و نوجوان به دست آورده و در صورت وجود هرگونه مشکل روانشناختی آن را شناسایی کرده و تشخیص می‌دهند.
مرحله بعدی پس از تشخیص مشکل، انتخاب درمان مناسب و سپس اقدام برای درمان به صورت گام‌به‌گام است. درمان توسط مشاور صورت می‌گیرد اما نیازمند همکاری والدین و کودک و نوجوان می‌باشد. در این مرحله همچنین مشاور سعی در ریشه‌یابی علت مشکل دارد زیرا اگر ریشه مشکلات پیدا نشود درمان بی‌تاثیر است و یا اثرات درمان برای مدت کوتاهی باقی مانده و سپس مشکلات مجددا بروز پیدا می‌کنند.
مشاوره کودک و نوجوان می‌تواند والدین را برای حضور عضو جدید خانواده آماده کند. این آمادگی می‌تواند آموزش مشاور راجع به تربیت کودک و نوجوان و یا آماده کردن خود والدین به شکل روانی باشد زیرا حضور عضو جدید با تغییرات زیادی در زندگی همراه است. این آمادگی روانی باعث آرامش هر دو والد و در نتیجه پرورش کودک در محیطی سالم و آرام است و از طرف دیگر آشنایی با شیوه تربیت کودک و نوجوان باعث داشتن فرزندانی می‌شود که در آینده از لحاظ شخصیتی سالم هستند، در زمینه تحصیلی کوشا هستند، احساس مسئولیت داشته و با علاقه اهدافشان را دنبال می‌کنند، همکاری خوبی با دیگران داشته و از نظر اجتماعی فعال هستند، همچنین در برابر مشکلات ایمن شده و به احتمال کمتری دچار اختلالات روانی می‌شوند.
مشاوره متناسب با سن کودک صورت می‌گیرد. برای کودکان با سنین پائین حدودا تا 12 سال مشاوره با حضور یک والد و یا تمامی اعضا خانواده انجام می‌شود؛ در درمان انتخاب شده نیز والدین استفاده می‌شود برای مثال بازی درمانی از والدین کمک گرفته شده و آنها را نیز در بازی شرکت می‌دهیم تا در کنار کودک بازی کنند.
اما در مشاوره با کودکان بزرگتر و نوجوانان درمان و آموزش می‌تواند تنها با او صورت گیرد و در کنارش از والدین کمک گرفته شود. همچنین رضایت آگاهانه برای درمان کودکان با سنین پائین توسط والدین او برای شروع درمان ضروری می‌باشد اما برای نوجوانانی که از لحاظ فکری به بلوغ رسیده‌اند خود نیز می‌توانند درباره شرایط مشاوره آگاهی کسب کرده و رضایت آگاهانه خود را اعلام کنند.
شناخت‌های ما باعث شکل دهی رفتار و دلیل فعالیت‌های ما هستند. از همین رو درمان شناختی _ رفتاری ، سعی می‌کند تا از طریق گفتگو و صحبت کردن، شناخت‌ها و تفکر اشتباه افراد را که باعث رفتارهای مشکل ساز می‌شوند شناسایی کند. کودک و نوجوان نیز از طریق پرسش و پاسخ این افکار اشتباه را می‌شناسند.
پس از آن مشاور سعی می‌کند این الگوی منفی شناخت و تفکر را با الگوهای مثبت شناختی جایگزین کند؛ در نتیجه الگوی رفتاری افراد نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد. زمانی شیوه رفتار و واکنش افراد نسبت به مسائل تغییر کند که در اینجا تغییر از منفی به مثبت است، بسیاری از مشکلاتی که به علت شناحت غلط بوده‌اند حل شده و درمان به نتیجه می‌رسد.
همانطور که ما از طریق کلمات می‌توانیم احساسات و افکار خود را بیان کنیم کودکان نیز از طریق بازی خودشان و احساساتشان را بیان می‌کنند. از طریق بازی درمانی کودک یاد می‌گیرد چگونه با مسائل رو به رو شده و تعارضات را حل کند. بازی درمانگر محیطی آزاد و امن برای کودک در نظر می‌گیرد تا به راحتی بتواند بازی‌های مختلف را انجام دهد. بازی درمانی به دو نوع هدایتی (دارای دستورات مشخص و کنترل محیط) و غیرهدایتی (محیط کمتر کنترل شده) تقسیم می‌شوند که می‌تواند با اسباب بازی‌هایی مانند عروسک و یا بدون اسباب بازی، همراه با والدین و اعضا خانواده یا تنها کودک انجام شود.
در این درمان نیز کودک و نوجوان به وسیله هنر خود را بیان کرده و ارتباط برقرار می‌کند. اگر چه هنر درمانگر برای اتفاقاتی که تجربه شده کاری انجام نمی‌دهد اما به کودک کمک می‌کند تا متوجه شود چرا این احساسات را دارد؛ بنابراین راهی را برای کشف هیجانات و افکاری که نمی‌توان از طریق کلمات بیان شود را فراهم می‌کند. پس از اینکه کودک و نوجوان فهمید چرا این احساس را دارد و چرا اینگونه رفتار می‌کند، درمانگر با والدین برای مدیریت رفتارها و هیجانات و سلامت روان کودک و نوجوان همفکری می‌کنند. در این درمان نیز از روش‌های مختلف از جمله نقاشی، موسیقی، نوشتن و بازیگری استفاده می‌شود.
مشاور کودک و نوجوان خوب فردی است که در حوزه کودک و نوجوان تحصیلات کافی داشته بنابراین دانش مورد نیاز برای کار با این بازه سنی را دارد از جمله دارا بودن مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری در رشته‌های روانشناسی بالینی کودک، روانشناسی بالینی، روانشناسی کودکان استثنایی، مشاوره و … . معیار دیگر ویژگی‌های فردی مشاور کودک و نوجوان است که بر روند درمان تاثیر زیادی می‌گذارد؛ همدلی و توانایی درک افراد دیگر برای فهم بهتر موقعیت، توانایی برقراری ارتباط با کودک و نوجوانان برای درگیر کردن آنها با جریان مشاوره و اثرگذاری بیشتر و بهتر، شنونده و پذیرا بودن تا بطور کامل گفته‌ها را بشنود و بدون قضاوت نسبت به خوب یا بد بودن آن را تحلیل کند، سرزنده بودن و ارتباط با کودک درونی خود که باعث می‌شود دنیای کودکان را بهتر بشناسد.
