بهترین درمان اختلال شخصیت مرزی چیست؟ | معرفی مؤثرترین روش‌های درمان BPD از دید روانشناسان و روان‌درمانگران

اختلال شخصیت مرزی (BPD) یا شخصیت بوردرلاین یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روان‌شناختی است که با ناپایداری هیجانی، روابط بین‌فردی پرتنش و رفتارهای تکانشی همراه است. این اختلال می‌تواند کیفیت زندگی فرد و اطرافیان او را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و نیازمند درمان تخصصی و هدفمند است. اما سؤال مهم در بین بسیاری از کاربران این است که “بهترین درمان اختلال شخصیت مرزی چیست؟”.

در این مقاله، با نگاهی علمی و مبتنی بر تجربه روانشناسان و روان‌درمانگران متخصص، مؤثرترین روش‌های درمان شخصیت مرزی (BPD) شامل رفتاردرمانی دیالکتیکی  (DBT)، درمان شناختی رفتاری (CBT)، طرحواره درمانی، روان‌درمانی متمرکز بر انتقال (TFP)، درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی (MBT) و سایر درمان‌های نوین معرفی شده‌اند. هدف ما ارائه یک راهنمای عملی و قابل اعتماد برای افراد مبتلا و خانواده‌هایشان است تا مسیر بهبودی را با آگاهی و اطمینان بیشتری آغاز کنند.

شناخت شخصیت مرزی (BPD) و علائم آن

شخصیت مرزی یا بوردرلاین چیست؟

اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder – BPD) یک اختلال روان‌شناختی پیچیده است که با تغییرات شدید خلقی، ناپایداری در روابط بین فردی و تصویر ضعیف از خود مشخص می‌شود. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، اغلب با نوسانات هیجانی شدید، ترس مداوم از طرد یا رها شدن و رفتارهای تکانشی روبه‌رو می‌شوند.

علائم اختلال شخصیت مرزی (BPD)

از جمله مهم‌ترین علائم این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نوسانات شدید خلقی و اضطراب یا افسردگی ناگهانی
• مشکلات پایدار در روابط بین فردی و عدم اعتماد به دیگران
• ترس از طرد شدن یا تنها ماندن
• رفتارهای تکانشی مانند خودآزاری، مصرف مواد یا تصمیمات ناگهانی
• تصویر ناپایدار از خود و هویت

 

تأثیر شخصیت مرزی بر زندگی روزمره

اختلال شخصیت مرزی (BPD) تأثیر زیادی بر زندگی روزمره دارد و فراتر از علائم روانی است. افراد مبتلا با نوسانات هیجانی، ترس از طرد شدن و تکانشگری مواجه‌اند که می‌تواند روابط اجتماعی، عملکرد شغلی و تحصیلی و سلامت جسمی و روانی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. رفتارهای خودآسیب‌رسان و تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای نمونه‌ای از اثرات این اختلال است، که نشان می‌دهد چرا درمان تخصصی و حمایت خانواده برای بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا اهمیت بالایی دارد.

ضرورت درمان تخصصی شخصیت مرزی چیست؟

با توجه به پیچیدگی علائم، برای درمان شخصیت مرزی در ایران و سایر نقاط جهان نیازمند رویکردهای تخصصی و مبتنی بر شواهد است. درمان‌های اثربخش مانند رفتاردرمانی دیالکتیکی، طرحواره درمانی، روان‌درمانی متمرکز بر انتقال و درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی می‌توانند به بیماران کمک کنند تا کنترل بهتری بر هیجانات خود داشته باشند و کیفیت زندگی‌شان بهبود یابد.

بهترین درمان شخصیت مرزی | چهار درمان اصلی و مبتنی بر شواهد در درمان BPD

1. رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)

رفتاردرمانی دیالکتیکی (Dialectical Behavior Therapy) یکی از موثرترین درمان‌ها برای شخصیت مرزی است که توسط مارشا لینهان (Marsha M. Linehan) در دهه ۱۹۹۰ توسعه یافت. هدف اصلی DBT کمک به بیماران در تنظیم هیجانات، کاهش رفتارهای خودآزاری و بهبود روابط بین فردی است. این روش با ترکیبی از پذیرش هیجانات و تغییر رفتارهای ناسازگار، به افراد امکان می‌دهد کنترل بهتری بر بحران‌های هیجانی خود داشته باشند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که DBT می‌تواند رفتارهای تکانشی را کاهش داده و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به BPD را بهبود دهد.

2. طرحواره درمانی (ST)

طرحواره درمانی (Schema Therapy) بر شناسایی و اصلاح طرحواره‌های ذهنی مشکل‌ساز یا طرحواره‌های ناسازگارانه تمرکز دارد و توسط جفری یانگ (Jeffrey E. Young) توسعه یافته است. این روش بر این فرض استوار است که بسیاری از مشکلات شخصیت مرزی ناشی از طرحواره‌های ناکارآمد دوران کودکی هستند. درمانگر با تکنیک‌های شناختی، هیجانی و تجربی به بیماران کمک می‌کند طرحواره‌های مخرب خود را شناسایی و تغییر دهند. تحقیقات نشان می‌دهند که این روش در کاهش علائم BPD و بهبود روابط بین فردی بسیار مؤثر است.

3. روان‌درمانی متمرکز بر انتقال (TFP)

روان‌درمانی متمرکز بر انتقال (TFP) بر پایه روان‌کاوی و تحلیل رابطه بیمار و درمانگر و توسط کرنبرگ (Otto F. Kernberg) طراحی شده است. هدف این روش کمک به بیماران است تا الگوهای ناپایدار روابط و هیجانات خود را شناسایی و پردازش کنند. TFP به ایجاد تصویری پایدارتر از خود و دیگران کمک می‌کند و بحران‌های هیجانی و رفتارهای تکانشی را کاهش می‌دهد. مطالعات نشان داده‌اند که این درمان در ارتقای کنترل هیجانی و بهبود روابط بین فردی بیماران BPD بسیار مؤثر است.

4. درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی (MBT)

درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی (MBT) تمرکز بر توانایی فهم ذهن خود و دیگران دارد و توسط پیتر فوناگی و آنتونی باتمن (Peter Fonagy & Anthony Bateman) توسعه یافته است. این درمان به بیماران کمک می‌کند رفتارهای خود و دیگران را بهتر تفسیر کنند و هیجانات خود را تنظیم نمایند. تکنیک‌های MBT شامل تمرین‌های ذهنی‌سازی در تعاملات واقعی است و شواهد علمی نشان می‌دهند که MBT باعث کاهش رفتارهای تکانشی و افزایش پایداری روابط بین فردی می‌شود.

مقایسه انواع درمان‌ BPD و انتخاب بهترین روش برای اختلال شخصیت مرزی

انتخاب بهترین درمان برای اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین به عوامل مختلفی مانند شدت علائم، سطح انگیزه‌ی فرد، مهارت درمانگر و میزان حمایت خانوادگی بستگی دارد. پژوهش‌های علمی نشان می‌دهند که هیچ درمان «یکسانی برای همه» وجود ندارد، اما چهار روش مبتنی بر شواهد یعنی شامل رفتاردرمانی دیالکتیکی  (DBT)، طرحواره درمانی (ST)، روان‌درمانی متمرکز بر انتقال (TFP) و درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی (MBT)، بیشترین اثربخشی را در بهبود عملکرد هیجانی و روابط بین‌فردی داشته‌اند.

جدول مقایسه درمان‌های اصلی شخصیت مرزی

درمان	مزایا/ اهداف درمان	معایب	میزان اثربخشی (براساس پژوهش‌ها)	مناسب برای
رفتاردرمانی دیالکتیکی  (DBT)	کاهش رفتارهای خودآزار، بهبود تنظیم هیجان، مهارت‌آموزی ساختارمند	نیاز به تعهد بلندمدت و تمرین زیاد	⭐⭐⭐⭐  (دارای بیشترین پشتوانه پژوهشی)	افرادی با رفتارهای تکانشی یا خودآزاری
طرحواره درمانی (ST)	اصلاح الگوهای ناسازگار عمیق، تقویت خود سالم، کار عمیق هیجانی	فرایند زمان‌بر، نیاز به رابطه درمانی قوی	⭐⭐⭐⭐	افرادی با مشکلات مزمن در روابط و هویت
روان‌درمانی متمرکز بر انتقال (TFP)	پردازش روابط عمیق، درک احساسات نسبت به خود و دیگران	جلسات فشرده و هیجانی، گاهی دشوار برای بیماران ناپایدار	⭐⭐⭐	بیماران با روابط آشفته و هیجانات شدید
درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی (MBT)	بهبود شناخت خود و دیگران، کاهش واکنش‌های هیجانی شدید	نیاز به درک ذهنی بالا و تداوم جلسات	⭐⭐⭐⭐	افرادی با مشکل در درک نیت و احساسات دیگران

روش‌های نوین و مکمل درمان اختلال شخصیت مرزی (BPD)

1. درمان دارویی

استفاده از دارو برای افراد مبتلا به شخصیت مرزی یا بوردرلاین، معمولاً محدود به کاهش علائم خاص مانند اضطراب، افسردگی یا رفتارهای تکانشی است و به تنهایی درمان کامل اختلال محسوب نمی‌شود. انواع داروهای رایج شامل ضدافسردگی‌ها، تثبیت‌کننده‌های خلق و داروهای ضد روان‌پریشی هستند، اما محدودیت‌هایی نیز دارند، از جمله عوارض جانبی و عدم تأثیر بر علائم اصلی BPD. به همین دلیل، پزشکان توصیه می‌کنند که داروها همراه با روان‌درمانی استفاده شوند تا اثربخشی درمان افزایش یابد.

2. درمان مبتنی بر شفقت (CFT)

درمان مبتنی بر شفقت (Compassion-Focused Therapy – CFT) با هدف افزایش مهربانی یا شفقت به خود و کاهش خودانتقادی طراحی شده و به افراد کمک می‌کند تا با هیجانات دشوار و روابط مشکل‌دار بهتر کنار بیایند. این روش، که به عنوان جدیدترین درمان شخصیت مرزی مطرح شده است، با تقویت مهارت‌های همدلی و پذیرش خود، توانایی مدیریت هیجانات منفی را افزایش می‌دهد. شواهد پژوهشی اولیه نشان می‌دهند که CFT می‌تواند در کاهش علائم هیجانی و بهبود روابط بین فردی مؤثر باشد.

3. درمان‌های نوین و تلفیقی

روش‌های نوین شامل درمان آنلاین، گروهی و تلفیقی هستند که با ترکیب تکنیک‌های DBT و MBT طراحی می‌شوند. این درمان‌ها به بیماران امکان می‌دهند تا از راه دور و به صورت انعطاف‌پذیر به جلسات درمانی دسترسی داشته باشند و مهارت‌های تنظیم هیجان و ذهنی‌سازی را در محیط‌های واقعی تمرین کنند. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که درمان‌های تلفیقی و آنلاین می‌توانند اثربخشی بالینی مشابه درمان‌های حضوری داشته باشند و برای افرادی که دسترسی محدود به متخصص دارند، گزینه‌ای بسیار کارآمد هستند.

چگونه بهترین درمان اختلال شخصیت مرزی را انتخاب کنیم؟ | راهنمای انتخاب درمان BPD

انتخاب بهترین درمان شخصیت مرزی به عوامل متعددی بستگی دارد و بهتر است بر اساس شرایط فردی و شدت علائم تصمیم‌گیری شود. در ادامه نکات کلیدی برای راهنمایی بیماران آورده شده است:

1- شدت علائم و نیازهای درمانی

• برای افرادی که رفتارهای خودآزارگرانه یا بحران‌های هیجانی شدید دارند،رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) معمولاً گزینه اولیه است.
• اگر مشکلات اصلی مربوط به باورهای ناکارآمد دوران کودکی و طرحواره‌ها است،طرحواره درمانی (ST) مؤثرتر خواهد بود.

 

2- مهارت‌های شناختی و هیجانی فرد

• برای بیمارانی که در فهم هیجانات خود و دیگران مشکل دارند،درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی (MBT) مناسب است.
• افرادی که روابطشان پر از ناپایداری و تضاد است،روان‌درمانی متمرکز بر انتقال (TFP) می‌تواند کمک‌کننده باشد.

 

3- ترکیب درمان‌ها و روش‌های نوین

• در بسیاری از موارد، ترکیب درمان‌هایDBT، MBT  و CFT اثربخشی بیشتری دارد.
• استفاده ازدرمان‌های آنلاین یا گروهی به ویژه برای افرادی که دسترسی محدود به متخصص دارند، گزینه عملی و مؤثری است.

 

4- داروها به عنوان مکمل درمانی

• داروها معمولاً برای کاهش علائم خاص مانند اضطراب، افسردگی یا تکانشگری استفاده می‌شوند و نباید جایگزین روان‌درمانی شوند.
• ترکیب دارو با روان‌درمانی مبتنی بر شواهد BPD بیشترین اثربخشی را دارد.

 

5- مشاوره با متخصص و ارزیابی فردی

• قبل از شروع هر درمان، مشاوره با روان‌شناس یا روان‌پزشک متخصص ضروری است.
• ارزیابی جامع شامل شدت علائم، تاریخچه روانی و ترجیحات فرد، کمک می‌کند بهترین مسیر درمان انتخاب شود.

 

نکته کاربردی: انتخاب درمان شخصیت مرزی نباید صرفاً بر اساس محبوبیت یا دسترسی آسان باشد؛ همیشه با توجه به شواهد علمی، ویژگی‌های بیمار و اهداف درمانی تصمیم‌گیری کنید.

درمان اختلال شخصیت مرزی آنلاین | مزایا و نکات کاربردی

امروزه امکان ارائه چهار درمان اصلی شخصیت مرزی یعنی DBT، طرحواره درمانی،TFP  و MBT به صورت آنلاین فراهم شده است. این روش‌های درمانی با استفاده از پلتفرم‌های معتبر و جلسات ویدئویی به بیماران امکان می‌دهند تا در هر مکان و زمان مناسب به جلسات درمانی دسترسی داشته باشند.

مزایای درمان آنلاین شخصیت مرزی

• دسترسی آسان: بیماران در شهرهای کوچک یا مناطقی که دسترسی به متخصص محدود است، می‌توانند از خدمات روان‌درمانی بهره‌مند شوند.
• کاهش هزینه و زمان: حذف رفت و آمد و انعطاف در برنامه زمانی باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود.
• ادامه درمان بدون وقفه: حتی در شرایط خاص مانند سفر یا بیماری، درمان آنلاین قابل ادامه است.

 

محدودیت‌ها و نکات احتیاطی برای تراپی آنلاین BPD

• نیاز به اینترنت پایدار و محیطی مناسب برای برگزاری جلسات
• انتخاب متخصص معتبر و دارای تجربه در درمان شخصیت مرزی(BPD) برای اطمینان از کیفیت درمان
• توجه به امنیت اطلاعات و رعایت حریم خصوصی در پلتفرم‌های آنلاین

 

نکات مهم در درمان آنلاین برای بیماران BPD

• قبل از ثبت نام، پلتفرم‌ها و کلینیک‌های آنلاین معتبر را بررسی کنید.
• اطمینان حاصل کنید که درمانگر تجربه کافی در ارائه DBT، طرحواره درمانی، TFP یا MBT به صورت آنلاین داشته باشد.
• در صورت نیاز، ترکیب درمان آنلاین با جلسات حضوری می‌تواند اثربخشی درمان را افزایش دهد.

با توجه به این مزایا و نکات، درمان شخصیت مرزی آنلاین به عنوان یک گزینه کارآمد و منعطف برای افرادی است که دسترسی محدود به متخصص دارند یا ترجیح می‌دهند در منزل درمان شوند، مانند ایرانیان خارج از کشور که به دنبال تراپیست آنلاین فارسی زبان و متخصص درمان شخصیت مرزی هستند.

نکات کاربردی در درمان شخصیت مرزی برای بیماران و خانواده‌ها

همانگونه که گفته شد، با توجه به پیچیدگی اختلال شخصیت مرزی (BPD)، درمان آن نیز ممکن است دارای دشواری و چالش‌های خاصی باشد. به منظور افزایش اثربخشی درمان توجه به نکاتی چند می‌تواند بسیار راهگشا باشد:

• درمان مؤثر BPD نیازمند تداوم جلسات و مشارکت فعال بیمار است؛ قطع ناگهانی جلسات معمولاً منجر به بازگشت علائم می‌شود.
• خانواده‌ها می‌توانند با آموزش مهارت‌های ارتباطی (مثلاً از طریق کارگاه‌های خانواده‌محور DBT) نقش حمایتی مهمی ایفا کنند.
• بیماران باید درمانگری را انتخاب کنند که در درمان‌های تخصصی BPD آموزش دیده باشد، نه صرفاً در روان‌درمانی عمومی.
• در مواردی که علائم شدید است (مثل افکار خودکشی یا رفتارهای پرخطر)، ترکیب دارو و روان‌درمانی توصیه می‌شود.

 

سخن پایانی

درمان شخصیت مرزی مشتمل بر مجموعه‌ای از روش‌های مبتنی بر شواهد و نوین است که اثربخشی آن‌ها در پژوهش‌های علمی تایید شده است. رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)، طرحواره درمانی، روان‌درمانی متمرکز بر انتقال (TFP) و درمان مبتنی بر ذهنی‌سازی (MBT)، چهار روش اصلی هستند که به کاهش نوسانات خلقی، رفتارهای خودآزار و مشکلات بین فردی کمک می‌کنند. علاوه بر این، درمان‌های نوین و تلفیقی، درمان مبتنی بر شفقت و درمان دارویی به عنوان مکمل می‌توانند اثربخشی درمان را افزایش دهند.

دریافت درمان تخصصی BPD و پیگیری منظم درمان، نقش کلیدی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد. انتخاب روش درمان مناسب باید با توجه به شدت علائم، ویژگی‌های فردی و توصیه متخصص انجام شود تا مسیر بهبود کوتاه‌تر و مؤثرتر گردد.

منابع:

• Zanarini, M. C., & Frankenburg, F. R. (2008). A preliminary, randomized trial of psychoeducation for women with borderline personality disorder. Journal of Personality Disorders, 22(3), 284–290. https://doi.org/10.1521/pedi.2008.22.3.284
• Storebø, O. J., Stoffers-Winterling, J. M., & Lieb, K. (2020). Psychological therapies for people with borderline personality disorder. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2020(5), CD012955. https://doi.org/10.1002/14651858.CD012955.pub2
• Kealy, D., Ogrodniczuk, J. S., & Livesley, W. J. (2023). Emerging treatments for borderline personality disorder: A review of recent developments. Personality and Mental Health, 17(2), 103–118. https://doi.org/10.1002/pmh.1587
• Kramer, U., Pascual-Leone, A., & Berthoud, L. (2020). Compassion-focused therapy for borderline personality disorder: A pilot study. Psychotherapy Research, 30(8), 1005–1017. https://doi.org/10.1080/10503307.2020.1735329

این مقاله با استناد به منابع علمی و تأیید دکتر مژگان لطفی، دانشیار روان‌شناسی بالینی،  تراپیست آنلاین و درمانگر اختلالات شخصیت تدوین شده است.