تله ذهنی شکست چیست؟ دلایل و درمان تله‌ی شکست + پرسشنامه

آیا تا به حال شده خود را با دیگران مقایسه کنید و به این نتیجه برسید که از آن­ها به نحوی عقب هستید؟ دیگران موفق شده‌اند به موفقیت‌های زیادی دست پیدا کنند ولی شما نه؟ و یا این­که احساس کنید علی رغم توانایی‌هایی زیادی که دارید، قادر نبوده‌اید از آن­ها استفاده کنید و به جایگاه دلخواهتان برسید؟ اگر پاسخ شما به این سؤال­ها مثبت است، شما به احتمال زیاد به تله‌ی شکست دچار هستید. تله‌ی شکست، یک طرحواره و الگوی فکری نادرست است که فرد در آن احساس می‌کند، یک فرد شکست خورده است و دیگران از او بهترند و به موفقیت‌های بیشتری رسیده‌اند. این افراد چه در زندگی واقعی، موفقیت‌ و دستاورد‌های زیادی داشته باشند و چه نداشته باشند، احساس شکست و ناکامی می‌کنند. در این مقاله به توضیح کامل این تله‌ی ذهنی و ویژگی‌های آن می‌پردازیم.

تله‌ی شکست چیست؟

تله‌ی شکست یک طرحواره و الگوی فکری غلط است که فرد در آن، مدام احساس شکست­‌خوردگی و عدم موفقیت دارد. فرد مدام خود را در مقایسه با همسن ­و سالان و اطرافیانش، فردی شکست خورده می‌بیند و فکر می‌کند دیگران به موفقیت بیشتری رسیده‌اند. این افراد چه در واقعیت، موفقیتی کسب کرده باشند و چه نکرده باشند، خود را فردی شکست­‌خورده می‌بینند.

ویژگی‌های تله‌ی ذهنی شکست

افرادی که تله‌­ی ذهنی شکست را دارند معمولا:

• احساس می‌کنند نسبت به دیگران، از توانمندی و شایستگی‌های کمتری برخوردارند.
• احساس می‌کنند، دیگران نسبت به آن­ها، موفقیت‌های بیشتری کسب کرده‌اند.
• هنگام به یاد آوردن دوران کودکی، خود را دانش آموز ضعیفی در مدرسه ارزیابی می‌کنند.
• در برخورد با دیگران احساس می‌کنند که هوش کمتری دارند و دیگران از آن­ها باهوش‌تر هستند.
• در تعامل و برخورد با دیگران، احساس حقارت و شرمندگی می‌کنند؛ زیرا بر این باورند که از دیگران کمترند و دستاوردها و موفقیت‌‌های کمتری داشته‌اند.
• احساس می‌کنند دیگران، آن­ها را توانمندتر از آنچه که هستند، می‌بینند.
• همیشه ترس از شکست دارند.
• کمتر از توانمندی و پتانسیل‌های بالقوه‌ی خود عمل می‌کنند.
• استعدادها و توانمندی‌های خودشان را دست کم می‌گیرند.
• همواره در ذهن خود پیش بینی می‌کنند که در کارها قرار است شکست بخورند.
• موفقیت‌های خودشان را کوچک و ناچیز و شکست‌های خودشان را بزرگ و فاحش می­دانند.

مقاله پیشنهادی «تله‌های ذهنی یا تله‌های شخصیتی را بهتر بشناسیم !! + پرسشنامه»

علل شکل‌گیری تله‌ی شکست

همانند سایر تله‌های ذهنی، تله‌ی شکست نیز می‌­تواند ریشه در کودکی و تجارب اولیه‌ی زندگی در محیط خانواده داشته باشد. در ادامه به مواردی اشاره می‌کنیم که می‌توانند علل احتمالی شکل‌گیری تله‌ی شکست در افراد باشند:

• داشتن والدین که انتقادگر و سرزنش‌گر بوده و مدام عملکرد فرد را در حوزه‌های مختلف مورد انتقاد شدید قرار می‌داده و فرد را با کلماتی مانند این­که “تو از پس هیچ کاری بر نمی­‌آیی” یا “اگر قرار است کاری را انجام دهی، باید عالی و بدون اشتباه انجام شود” توبیخ می‌کرده است.
• داشتن والد یا والدینی که از نظر اجتماعی، تحصیلی یا اقتصادی، موقعیت و جایگاه بالایی داشته­‌اند و برای فرزند خود نیز استانداردهای بالایی را مشخص کرده بوده‌­اند و فرد همواره احساس می‌کرده نمی‌تواند به استانداردها و معیارهای والدینش برسد.
• داشتن والدینی که نسبت به پیشرفت و موفقیت فرد کاملا بی اهمیت و بی‌تفاوت بوده‌­اند.
• داشتن خواهر یا برادری که فرد مدام با او مقایسه‌ی ناعادلانه می‌شده؛ در نتیجه کم کم به این نتیجه رسیده که تلاش و موفقیت او اهمیتی ندارد، او در هر حال یک شکست خورده است.
• داشتن شرایط اجتماعی و اقتصادی بسیار متفاوت با سایرین؛ برای مثال مهاجرت به شهر یا کشوری که در آن فرد حس می‌کند با همسن و سالانش کاملا متفاوت است.

عوارض داشتن تله‌ی شکست

احساس مداوم شکست خوردگی، علی‌رغم هرگونه موفقیت و دستاورد، و حتی پیش بینی شکست خوردن قبل از شروع هرکاری، باعث می‌شود فرد کمتر از توانایی و پتانسیل‌های خودش استفاده کند. اکثر افرادی که تله‌ی ذهنی شکست دارند، کمتر از پتانسیل‌ها و توانایی‌های خودشان، ظاهر می‌شوند و بسیاری از فعالیت‌ها، شغل‌ها و حتی روابط را به دلیل ترس از شکست و اطمینان از این­که توانایی انجام آن را ندارند، از دست می‌دهند. حتی در صورتی که فرد بتواند بر ترس از شکست غلبه کند و توانایی و پتانسیل‌های خودش را به مرحله‌ی اجرا درآورد، باز هم از درون احساس شکست می‌کند و خود را فرد موفق و توانمندی نمی‌بیند. افرادی که به تله‌ی ذهنی شکست دچار هستند، به احتمال بیشتری به اختلالات افسردگی و اضطراب دچار می‌شوند.

درمان

مهم‌ترین و اساسی‌ترین راه درمان برای این افراد، رواندرمانی است. در جلسات مشاوره و رواندرمانی، درمانگر با بررسی کردن افکار فرد و تطابق آن با واقعیت موجود، به او کمک می‌کند متوجه شود چه میزان از احساس شکستی که وجود دارد، ناشی از افکار او است و چقدر مطابق با واقعیت موجود است. در جلسات درمان، فرد به کمک درمانگر خود، با آسیب­هایی که در دوران رشد او باعث به وجود آمدن احساس شکست‌­خوردگی شده، مواجه شده و کم کم به این بینش می‌رسد که احساس شکست چطور و چگونه ایجاد شده است. در جلسات رواندرمانی، فرد به این بینش می­رسد که احساس شکست، یک سوگیری نادرست فکری است و یاد می­‌گیرد چطور با این خطای فکری چالش کند.

پرسشنامه تله‌ی شکست

نتیجه‌گیری

بخش زیادی از موفقیت‌های ما، به ارزیابی که از خود داریم و اطمینان از توانایی‌ها و توانمندی‌هایمان بستگی دارد. در صورتی که باور داشته باشیم موفق نخواهیم شد و شکست ما حتمی است، حتی اگر موفق شویم، احساس پیروزی و موفقیت نمی‌کنیم. افرادی که به تله‌ی شکست دچار هستند، به دلیل ترسی که از شکست دارند موفق نمی‌شوند، بسیاری از توانایی‌هایشان را نشان دهند و به دلیل این­که پیش­بینی آن­ها از اقدام به هرکاری شکست است، بسیاری از فعالیت‌ها را انجام نمی‌دهند و خودشان را محدود می‌کنند. از آنجایی که تله‌‌ی ذهنی شکست مانند هر تله‌ی ذهنی دیگری، ریشه‌دار و عمیق و با نفوذ است، تغییر آن دشوار است و به کمک یک متخصص روانشناسی بالینی نیاز است. کمک گرفتن از یک درمانگر، می‌تواند به ما کمک کند از این تله رهایی پیدا کنیم و مسیر تغییر برایمان آسان‌تر شود.