عوامل مختلفی در شکل‌گیری احساس رضایت از زندگی نقش دارند. یکی از فاکتورهای بسیار مهم و شاید مغفول و از یاد رفته نقش رضایت شغلی در احساس رضایت از زندگی است. در دنیای امروزی شغل، صرفا یک ابزار معیشتی و کسب درآمد نیست، افراد زمان بسیار زیادی را در محل کار خود می‌گذرانند و با افراد متفاوتی در ارتباط هستند. بنابراین کیفیت روابط میان‌فردی و میزان توانایی افراد در مدیریت کردن چالش‌های روزانه نقش بسیار مهمی در احساس رضایت از زندگی دارند. اگر افراد به خوبی نتوانند مشکلات مرتبط با شغل خود را مدیریت کنند و درگیر روابط و رقابت‌های ناسالم شوند به ناچار استرس شغلی بالایی را تجربه خواهند کرد. پیامدهای استرس شغلی نه تنها فرد بلکه اطرافیان و در نهایت کل سازمان را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.
استرس شغلی چیست؟
استرس شغلی یک پاسخ هیجانی است که در مواجهه با موقعیت‌های شغلی غیر قابل کنترل، غیر قابل پیش‌بینی و یا در موقعیت‌هایی که فشار کاری بیش از حد وجود دارد اتفاق می‌افتد. این استرس به شکل‌های مختلف افراد را تحت تاثیر قرار می‌هد. در مواردی که استرس شغلی زیادی به فرد وارد شود موارد خیلی جزئی و کوچک ( مانند خرابی دستگاه کپی وقتی به آن احتیاج دارید) نیز می‌توانند باعث واکنش‌های شدیدی از سوی افراد شود.
استرس شغلی علائم متفاوتی دارد. این علائم در دو دسته کلی طبقه‌بندی می‌شوند:
- علائم جسمی
- علائم روانشناختی
مهم‌ترین علائم جسمی ناشی از استرس شغلی عبارتاند از:
سردرد، آشفتگی در خواب، مشکلات گوارشی، اشکال در تمرکز، خستگی مزمن، درد در ناحیه عضلات و ماهیچه‌ها، کم‌خوری یا پر‌خوری و بیماری‌های مزمن اشاره کرد.
مهم‌ترین علائم روانشناختی ناشی از استرس شغلی عبارتاند از:
اضطراب، تحریک‌پذیری، عصبانیت، نارضایتی شغلی، تضعیف روحیه و مشکلات خانوادگی همچون تعارضات زناشویی یا مشکلاتی در فرزند‌پروری.
عوامل استرس شغلی
عوامل فردی
بعضی از ویژگی‌های شخصیتی باعث می‌شود که افراد استرس شغلی بیشتری را نسبت به سایرین تجربه کنند. مثلا اینکه افرادی که همیشه دچار اضطراب و نگرانی هستند (اضطراب فراگیر) در محیط کار نیز در مواجهه با وظایف شغلی بیشتر دچار استرس می‌شوند. یا اینکه فرد مهارت‌های مدیریت زمان و برنامه‌ریزی نداشته باشد و در نتیجه نتواند به خوبی از عهده کارهای محول شده بر بیاید. همچنین عدم تناسب ویژگی‌های شخصیتی و توانمندی‌های مورد نیاز در یک شغل خاص، هم می‌تواند منجر به استرس شغلی شود.
مقاله پیشنهادی «استرس چیست؟ راه‌های کاهش استرس و درمان آن»
کمال‌گرایی نیز یکی از عوامل موثر در استرس شغلی است. کمال‌گرایی به دو شکل منفی و مثبت وجود دارد. کمال‌گرایی مثبت می‌تواند افراد را ترغیب کند تا دائما به دنبال رشد و شکوفایی خود باشند و در مسیر توسعه فردی قدم بردارند. اما کمال‌گرایی منفی یک مانع بزرگ برای رشد و توسعه افراد است. افرادی که کمال‌گرایی منفی دارند استرس شغلی زیادی را تجربه می‌کنند زیرا از اشتباه کردن وحشت دارند، دائما نگرانند مبادا کار اشتباهی انجام دهند و تحمل کوچک‌ترین انتقادی را ندارند و اگر مرتکب اشتباهی شوند دائما این اتفاق را در ذهن خود مرور کرده و دچار نشخوار فکری می‌شوند. مجموعه این عوامل باعث می‌شود تا رضایت شغلی افراد کمال‌گرا (منفی) پایین آمده و استرس و اضطراب زیادی را تجربه کنند.
عوامل سازمانی
- فشار کاری بیش از حد
یکی از رایج ترین دلایل استرس شغلی، مواجهه با محیط هایی است که فشار زیادی را به افراد وارد می کنند. کارمندان در این گونه محیط‌ها همواره با انبوهی از کارهای انباشته شده رو به رو هستند که باعث می‌شود استرس زیادی را تجربه کنند.
- غیر قابل پیش‌بینی بودن محیط کار
اشتغال در محیط‌هایی که وظایف افراد به درستی مشخص نشده است و هر لحظه ممکن است فرد با وضعیت غیر منتظره‌ای رو به رو شود، استرس شغلی زیادی را به افراد وارد می‌کند.
- محیط رقابتی
چنانچه افراد در محیطی مشغول به کار باشند که فضای دوستانه بین کارمندان وجود نداشته باشد و دائما افراد درگیر رقابت با یکدیگر شوند، جوی پر از استرس و نگرانی به وجود می‌آید.
استرس و عملکرد کاری
اضطراب و استرس به خودی خود پدیده منفی نیستند. مطالعات نشان داده است که استرس می‌تواند گاهی مثبت باشد. استرس شغلی به ما کمک می‌کند که هشیارتر بوده و در برخی شرایط بهتر عمل کنیم. ولی استرس تنها وقتی که کوتاه مدت تجربه می‌شود می‌تواند سودمند باشد. استرس طولانی یا بیش از حد می‌تواند عملکرد جسمی و روانی ما را به شدت مختل کند. یکی از اثرات منفی استرس شغلی افت عملکرد کاری است.
وقتی افراد تحت تنش و استرس قرار می‌گیرند هورمون های خاصی به نام آدرنالین و نورآدرنالین در بدن‌شان ترشح می‌شود. این هورمون‌ها منجر به افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شوند. این هورمون‌ها همچنین می‌توانند جریان خون به سطح پوست را کاهش داده و منجر به کاهش فعالیت‌های گوارشی شوند. کورتیزول هورمون دیگری است که در واکنش به استرس ترشح شده و انرژی را بالا می‌برد. در نتیجه این تغییرات افراد تحت استرس شغلی ممکن است احساس سردرد، تنش عضلانی، درد، حالت تهوع، سوءهاضمه و سرگیجه داشته باشند.
تمام این تغییرات مکانیسم بدن برای مقابله با استرس و فشار هست اما گر به شکل پیوسته ادامه داشته باشند و سطح اضطراب به حالت پایه بازنگردد سطح این هورمون‌ها بالا باقی می‌ماند و در نتیجه عملکرد طبیعی بدن مختل می‌شود. وقتی افراد به لحاظ جسمی احساس خوبی نداشته باشند و به طور مدام درگیر مشکلات پزشکی باشند طبیعتا نمی‌توانند عملکرد موفقی داشته باشند و تمرکز پایینی در انجام کارها خواهند داشت.
چرا مدیران باید مدیریت استرس شغلی بدانند؟
نقش و اهمیت منابع انسانی امروزه بر مدیران پوشیده نیست. بسیاری از مدیران منابع انسانی دقت زیادی در انتخاب کارمندان خود به خرج داده و سعی می‌کنند افراد مستعد را انتخاب کنند. توجه به تناسب ویژگی‌های شخصیتی و وظایف شغلی بسیار مهم است اما کار به همین جا ختم نمی‌شود. بلکه مدیران منابع انسانی باید به رشد و توسعه فردی کارکنان خود نیز توجه داشته باشند.
مدیریت استرس شغلی در افزایش کیفیت کاری و بهره‌وری شغلی افراد بسیار مهم بوده و چنانچه کارکنان بتوانند استرس شغلی خود را به خوبی کنترل کنند از عهده وظایف شغلی خود نیز برمی‌آیند و ارتباط موثر و مفیدی نیز با سایر همکاران خود خواهند داشت. مدیریت استرس شغلی در کاهش خشم در روابط بین‌فردی اثرگذار بوده و از فرسودگی شغلی کارمندان جلوگیری می‌کند.
روش‌های پیشگیری از استرس شغلی
دلایل استرس خود را شناسایی کنید
برای اینکه بتوانیم به گونه موثری با استرس شغلی خود کنار بیاییم باید ابتدا دلایل استرس شغلی را بشناسیم. مشخض کنید که استرس شغلی شما در کدام دسته قرار می‌گیرد؟ آیا مربوط به ویژگی‌های محل کار هستند؟ مثلا فشار کاری بیش از حد؟ عدم امنیت شغلی؟ غیر‌قابل پیش‌بینی بودن محیط کار؟ یا به ویژگی‌های شخصیتی شما مربوط می‌شود؟ مثلا شغل شما نیازمند صبر و حوصله است ولی شما فرد عجولی هستید.
رویکرد حل مسئله داشته باشید
بسیاری از افراد وقتی با استرس شغلی مواجه می‌شوند، اولین فکری که به ذهنشان خطور می‌کند این است که “ای کاش می‌توانستم شغلم را عوض کنم”. گرچه خیلی ایده آل است که بتوانیم شغلی بدون استرس داشته باشیم اما به نظر می‌رسد این طرز فکر که چون استرس دارم پس باید شغلم را عوض کنم، بیشتر پاک کردن صورت مسئله است تا حل مسئله و اینکه همیشه امکان عوض کردن شغل، به خصوص در شرایط فعلی وجود ندارد. پس باید به دنبال حل مسئله باشیم.
اگر استرس شما به دلیل ویژگی‌های محیط شغلی است، مثل غیر‌قابل کنترل بودن و غیر‌قابل پیش‌بینی بودن امور شغلی یا فشار کاری بیش از حد، در این زمینه از تکنیک‌های کنترل استرس و فشار عصبی کمک بگیرید. در این حالت شما باید بیشتر بر پذیرش و تغییر سبک زندگی متناسب با ویژگی های شغل خود، متمرکز شوید.
ویژگی‌های شخصیتی خود را تغییر دهید
گاهی افراد در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند که روحیات آن‌ها تناسبی با شغل مورد نظر ندارد. اگر به هیچ وجه این امکان را ندارید که شغلی متناسب با روحیات خود پیدا کنید بهتر است با کمک مشاوره آنلاین در صدد تغییر برخی ویژگی‌های خود باشید. مثلا اگر زود از کوره در می‌روید می‌توانید از تکنیک‌های کنترل خشم استفاده کنید.
مهارت برنامه‌ریزی و مدیریت زمان
مدیریت زمان و برنامه‌ریزی به شما کمک می‌کند تا بتوانید اولویت کارها را مشخص کنید و از انباشته شدن آن‌ها روی هم جلوگیری کنید. به کمک مدیریت زمان بین انجام وظایف شغلی و خانوادگی تعادل ایجاد می‌کنید و بدین ترتیب می‌توانید زمان‌هایی را نیز به استراحت یا بودن در کنار خانواده اختصاص دهید.
تقویت مهارت‌های ارتباطی
مهارت‌های ارتباطی قوی، ابزاری کمکی هستند که همیشه به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم به نحو سازنده‌ای با محیط خود در تعامل باشیم. داشتن مهارت‌های ارتباطی به ما کمک می‌کنند تا به طور موثری با همکاران خود ارتباط برقرار کنیم و در مواقع لزوم از کمک آن‌ها در جهت پیشبرد وظایف شغلی خود استفاده کنیم.
نتیجه‌گیری
استرس شغلی تاثیرات زیادی بر سلامت روان و سلامت جسمی افراد می‌گذارد. مطالعات محققان نشان داده است افرادی که استرس بسیار زیادی را تجربه می‌کنند، با احتمال بیشری دچار مشکلات قلبی و بیماری های مزمن می‌شوند. همچنین افراد دچار استرس شغلی در مقایسه با سایر افراد ممکن است بیشتر دچار تعارضات زناشویی شوند و همین موضوع زندگی آنان را در معرض خطر طلاق قرار می‌دهد.
استرس مانع از برقراری ارتباط موثر با فرزندان شده و همین موضوع به نوبه خود چالش دیگری را برای اعضای خانواده ایجاد می‌کند. افرادی که به مدت طولانی با استرس های شغلی رو به رو هستند به تدریج دچار فرسودگی شده و کیفیت زندگی پایینی را تجربه خواهند کرد. بنابراین بهتر است قبل از این که استرس شغلی شما تبدیل به یک بحران جدی شود با کمک مشاوره آن را مدیریت کنید.
