انواع اختلال شخصیت مرزی (انواع بوردرلاین)؛ از تکانشی تا خودویرانگر

اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder- BPD) یا شخصیت بوردرلاین یکی از پیچیده‌ترین اختلالات روانشناختی است که با بی‌ثباتی عاطفی، نوسانات خلقی شدید، و مشکلات جدی در روابط بین‌فردی شناخته می‌شود. اگرچه شناخت کلی شخصیت مرزی اهمیت زیادی دارد، اما آگاهی از انواع شخصیت مرزی ـ که بر اساس الگوهای رفتاری و هیجانی خاص دسته‌بندی شده‌اند ـ می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر و انتخاب درمان متناسب کمک کند. در این مقاله، به بررسی چهار نوع اصلی شخصیت مرزی، ویژگی­‌ها و علائم هرکدام و روش برخورد با افرادی که از هریک از انواع شخصیت مرزی رنج می­برند، پرداخته شده است.

آیا اختلال شخصیت مرزی انواع مختلفی دارد؟

اختلال شخصیت مرزی (BPD) در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) به عنوان یک اختلال کلی و واحد شناخته شده است. با این حال، تحقیقات روانشناختی و روانپزشکی نشان داده‌اند که اختلال شخصیت مرزی می‌تواند انواع و زیرشاخه‌های مختلفی داشته باشد که از نظر شدت، الگوی علائم و رفتارهای هیجانی با یکدیگر تفاوت دارند.

یکی از مهم‌ترین نظریه‌ها در مورد انواع شخصیت مرزی، توسط تئودور میلون (Theodore Millon) ارائه شده است. میلون، روانشناس برجسته در حوزه آسیب‌شناسی شخصیت و اختلالات شخصیت، بر اساس مطالعات خود، چهار نوع اصلی از اختلال شخصیت مرزی را معرفی کرده است. هر یک از این انواع دارای ویژگی‌ها و رفتارهای خاصی هستند که به درک بهتر و تشخیص دقیق‌تر این اختلال کمک می‌کنند.

چرا شناخت انواع شخصیت مرزی اهمیت دارد؟

اختلال شخصیت مرزی باعث بروز علائم و رفتارهای متنوعی در افراد می­شود و هر فرد مبتلا ممکن است ترکیبی از آن‌ها را تجربه کند. شناخت و تفکیک انواع مختلف شخصیت مرزی باعث می‌شود که:

• روانشناس و روانپزشک بتوانند تشخیص تخصصی‌تری بر اساس الگوی رفتاری هر فرد ارائه دهند. این تشخیص دقیق کمک می‌کند تا علائم شخصی‌سازی شده مانند نوسانات خلقی، تکانشگری، یا رفتارهای خودآزارانه به خوبی شناسایی و درمان شوند.
• درمانگر بتواند بهترین روش‌های درمان شخصیت مرزی را متناسب با نوع شخصیت انتخاب کند. به طور مثال، برای افرادی که نشانه‌های شخصیت مرزی تکانشی را دارند، رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) مؤثرتر است، و برای کسانی که با افسردگی و احساس پوچی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، درمان‌های شناختی‌رفتاری (CBT) یا طرحواره‌درمانی می­تواند گزینه‌های بهتری باشد.
• خانواده و اطرافیان بتوانند با آگاهی از انواع شخصیت مرزی، رفتارهای بیمار را بهتر درک کنند و ارتباط مؤثرتری برقرار کنند. این آگاهی کمک می‌کند تا تنش‌ها کاهش یافته و حمایت روانی مناسب‌تری به فرد مبتلا ارائه شود.
• در نهایت، شناخت دقیق انواع اختلال شخصیت مرزی به بهبود کیفیت زندگی مبتلایان و کسانی که در ارتباط با آن‌ها هستند کمک شایانی می‌کند، زیرا راهکارهای موثر و مناسب‌تری برای مدیریت علائم و بهبود روابط فردی به کار گرفته می‌شود.

در نتیجه، بررسی و شناخت انواع شخصیت مرزی گامی مهم و کلیدی در مسیر تشخیص و درمان این نوع اختلال شخصیت است که می‌تواند روند بهبود را تسریع کند و به افزایش سلامت روان کمک نماید.

چهار نوع اصلی شخصیت مرزی بر اساس نظریه تئودور میلون

تئودور میلون در رویکرد علمی خود به اختلالات شخصیت، چهار نوع اصلی از شخصیت مرزی را معرفی کرده است. در ادامه به انواع شخصیت مرزی و ویژگی­های هر یک پرداخته شده است.

1. شخصیت مرزی تکانشی (Impulsive Borderline)

افراد با شخصیت مرزی تکانشی به شدت تحت تأثیر هیجانات ناگهانی قرار دارند و در کنترل رفتارهای تکانشی مشکل دارند. آنها ممکن است بدون فکر قبلی تصمیم‌های خطرناک بگیرند، مانند رانندگی با سرعت بالا، مصرف مواد مخدر، یا برهم زدن روابط خود به شکل ناگهانی. این گروه معمولاً به شدت بی‌ثباتی هیجانی را تجربه می‌کنند و خشمشان به سرعت شعله‌ور می‌شود.

علائم کلیدی:

• رفتارهای تکانشی و مخاطره‌آمیز
• بی‌ثباتی شدید در خلق و عواطف
• ناتوانی در کنترل خشم

 

 

2. شخصیت مرزی افسرده‌خو/ ناامید (Discouraged Borderline)

این نوع شخصیت مرزی ویژگی‌هایی نزدیک به افسردگی مزمن دارد. افراد بوردرلاین افسرده‌خو احساس ناامیدی و بی‌ارزشی شدیدی دارند و ترس عمیقی از رها شدن و تنهایی تجربه می‌کنند. آنها به شدت به حمایت و تأیید دیگران وابسته‌اند و معمولاً نسبت به خود تصویر منفی و غیرواقعی دارند. این ویژگی‌ها ممکن است تشخیص این نوع شخصیت مرزی را با اختلال افسردگی دچار اشتباه کند.

علائم کلیدی:

• احساس ناامیدی و بی‌ارزشی
• وابستگی شدید به دیگران
• ترس از طرد شدن و رهاشدن

 

 

3. شخصیت مرزی خشمگین یا لجوج (Petulant Borderline)

افراد با شخصیت مرزی خشمگین یا لجوج معمولاً با خشم سرکوب‌شده و بی‌اعتمادی نسبت به دیگران زندگی می‌کنند. این افراد در روابط بین‌فردی خود به شدت ناپایدار هستند و اغلب واکنش‌های پرخاشگرانه و بی‌ثبات نشان می‌دهند. این نوع شخصیت مرزی معمولاً بین وابستگی شدید به دیگران و طرد کردن آن‌ها در نوسان است.

علائم کلیدی:

• تحریک‌پذیری و پرخاشگری
• بی‌اعتمادی و سوءظن
• نوسانات خلقی شدید

 

 

4. شخصیت مرزی خودویرانگر (Self-destructive Borderline)

شخصیت مرزی خودویرانگر، شدیدترین شکل اختلال شخصیت مرزی است و با رفتارهای خودآزارانه و افکار مکرر خودکشی شناخته می‌شود. افراد خودویرانگر اغلب احساس پوچی و بی‌ارزشی شدیدی دارند و ممکن است برای کنترل درد روانی خود به مواد مخدر یا رفتارهای پرخطر روی آورند. این گروه به حمایت تخصصی و فوری نیاز دارند.

علائم کلیدی:

• خودآزاری و رفتارهای خودویرانگر
• افکار و تلاش‌های مکرر برای خودکشی
• احساس شدید پوچی و ناامیدی

 

شایان ذکر است که بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی ترکیبی از این انواع را تجربه می‌کنند و رفتارها و احساسات‌شان ممکن است با گذشت زمان و تحت تأثیر درمان تغییر کند.

تست تشخیص انواع شخصیت مرزی

انجام تست ساده و سریع تشخیص انواع شخصیت مرزی به شما کمک می‌کند تا با علائم و نشانه‌های تیپ­های مختلف شخصیت بوردرلاین آشنا شوید و دید بهتری نسبت به الگوی رفتاری غالب خود یا فرد مورد نظر پیدا کنید. این تست جنبه تشخیصی ندارد، اما می‌تواند راهنمایی اولیه برای آگاهی بیشتر و تصمیم‌گیری درباره مراجعه به متخصص باشد.

دستور اجرا

به هر جمله بر اساس تجربه‌ها و رفتارهای خود در ۶ ماه گذشته با «بله» یا «خیر» پاسخ دهید.

		بله	خیر
شخصیت مرزی تکانشی
1	اغلب تصمیمات مهم را بدون فکر قبلی می‌گیرم و سریع پشیمان می‌شوم.	1	0
2	تمایل دارم در موقعیت‌های هیجانی رفتارهای پرخطر یا نسنجیده انجام دهم.	1	0
شخصیت مرزی افسرده‌خو
3	بیشتر روزها احساس غم، پوچی یا بی‌ارزشی می‌کنم.	1	0
4	حتی اتفاقات خوشایند هم به ندرت باعث ایجاد احساس شادی پایدار در من می‌شوند.	1	0
شخصیت مرزی خشمگین
5	به راحتی از دیگران عصبانی می‌شوم، حتی به خاطر مسائل کوچک.	1	0
6	در هنگام عصبانیت رفتار یا گفتاری دارم که بعداً بابت آن پشیمان می‌شوم.	1	0
شخصیت مرزی خودویرانگر
7	گاهی به خودآزاری جسمی یا رفتاری فکر می‌کنم یا آن را انجام داده‌ام.	1	0
8	در شرایط فشار روحی شدید، افکار مربوط به پایان دادن به زندگی به ذهنم می‌آید.	1	0

نمره‌گذاری و تفسیر

روش نمره‌گذاری به این صورت است که برای هر پاسخ «بله» یک امتیاز ۱ و برای «خیر» امتیاز ۰ در نظر گرفته می‌شود.

بعد مجموع امتیازهای هر دو سوال مربوط به هر نوع شخصیت مرزی را جمع می‌کنیم:

• اگر مجموع نمرات ۲ باشد یعنی هر دو سوال آن نوع را تایید کرده‌اید و احتمال آن نوع شخصیت بیشتر است.
• اگر مجموع ۱ باشد یعنی فقط یکی از دو سوال آن نوع صادق است و احتمال متوسط وجود دارد.
• اگر مجموع ۰ شد یعنی هیچکدام از دو سوال آن نوع را تأیید نکرده‌اید و احتمال آن نوع کم است.

مثال:

اگر پاسخ‌های شما به سوالات ۱ و ۲ به صورت «بله» و «بله» باشد (امتیاز ۲)، احتمالاً شخصیت مرزی تکانشی در شما بیشتر دیده می‌شود. اگر سوالات ۷ و ۸ هر دو «خیر» باشد، احتمال شخصیت مرزی خودویرانگر کمتر است.

یادآوری مهم: این تست صرفاً برای شناسایی اولیه و آشنایی با انواع شخصیت مرزی است و تشخیص دقیق باید توسط روانشناس بالینی یا روانپزشک متخصص انجام شود.

تست انواع شخصیت مرزی

مناسب­‌ترین درمان برای هر یک از انواع شخصیت مرزی

همان­طور که گفته شد، شناخت دقیق نوع شخصیت مرزی (BPD) به درمانگر کمک می‌کند تا روش درمانی مؤثرتری را انتخاب کند و روند بهبود را تسریع نماید. هر نوع شخصیت مرزی ویژگی‌ها و الگوهای رفتاری خاص خود را دارد که نیازمند رویکردی تخصصی است.

بهترین درمان برای شخصیت مرزی تکانشی

برای افراد با شخصیت مرزی تکانشی که رفتارهای ناگهانی، هیجانات شدید و تکانشگری زیاد دارند، رفتاردرمانی دیالکتیکی بهترین روش درمان است.  چرا که DBT به کنترل هیجانات شدید، کاهش رفتارهای پرخطر و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای می‌پردازد. این درمان به فرد کمک می‌کند تا تکانشگری (Impulsivity) خود را شناسایی کرده و آن را مدیریت کند، از رفتارهای خودآزارانه و پرخطر جلوگیری کند و روابط بین‌فردی بهتری برقرار نماید.

درمان مناسب برای شخصیت مرزی افسرده‌خو/ نا‌امید

افراد با این نوع شخصیت مرزی که علائم افسردگی، احساس ناامیدی و وابستگی شدید به دیگران را دارند، بیشتر از همه با درمان شناختی رفتاری (CBT) و طرحواره‌درمانی بهبود می‌یابند. دلیل این امر، تاثیر CBT در شناسایی الگوهای فکری منفی و خودسرزنشگری است. در فرایند درمان شناختی رفتاری تلاش می­شود تا پس از شناسایی این الگوها، نسبت به تغییر آنها و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای با آنها اقدام شود. طرحواره‌درمانی نیز با پرداختن به الگوهای منفی عمیق‌تر و خاطرات و تجربیات دوران کودکی، کمک می‌کند تا ریشه‌های مشکلات عاطفی و رفتاری اصلاح شوند.

بهترین درمان شخصیت مرزی خشمگین یا لجوج

افرادی که خشم کنترل‌نشده، بی‌اعتمادی و نوسانات خلقی شدید دارند، از ترکیبی از رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) و درمان شناختی رفتاری (CBT) بهره می‌برند. درمان دیالکتیکی یا DBT به آنها کمک می‌کند تا خشم و هیجانات شدید خود را بهتر مدیریت کنند و مهارت‌های تنظیم هیجان و کنترل تکانه را بیاموزند. CBT نیز به اصلاح باورهای منفی درباره دیگران و خود کمک می‌کند و باعث کاهش سوءظن و بهبود روابط می‌شود.

موثرترین درمان شخصیت مرزی خودویرانگر

افرادی که رفتارهای خودآزارانه، افکار و تلاش‌های خودکشی و احساس پوچی شدید دارند، نیازمند درمانی ترکیبی از طرحواره‌درمانی، رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT) و در مواردی دارودرمانی تحت نظر روانپزشک هستند. در این افراد، طرحواره‌درمانی به آنها کمک می‌کند تا طرحواره‌ها و الگوهای ناسازگار عمیق خود را شناسایی و تغییر دهند. DBT به کنترل رفتارهای خودویرانگر و تنظیم هیجانات شدید کمک می‌کند و دارودرمانی نیز علائم همراه مثل اضطراب، افسردگی یا نوسانات خلقی را کاهش می‌دهد.

نکات کلیدی برای زندگی با انواع شخصیت مرزی؛ ویژه خانواده و اطرافیان

زندگی و ارتباط با افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما شناخت دقیق انواع شخصیت مرزی و ویژگی‌های رفتاری هر نوع، به خانواده و اطرافیان کمک می‌کند تا بهتر بتوانند حمایت کنند و روابط سالم‌تری برقرار نمایند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این حوزه می­توانید به مقاله “رابطه عاطفی با فرد مبتلا به شخصیت مرزی: از عشق شدید تا طرد ناگهانی” مراجعه کنید.

نحوه ارتباط با افراد مبتلا به شخصیت مرزی تکانشی

رفتار با این افراد نیازمند صبوری و مدیریت دقیق موقعیت‌هایی است که ممکن است به رفتارهای پرخطر و تکانشی منجر شود. محدود کردن شرایط استرس‌زا و ارائه محیطی امن و بدون قضاوت، به کاهش رفتارهای مخرب کمک می‌کند.

ارتباط با افراد با شخصیت مرزی افسرده‌خو

حمایت عاطفی مداوم و ایجاد احساس امنیت برای افراد با شخصیت مرزی افسرده‌خو حیاتی است. خانواده باید فضای اعتماد و پذیرفته شدن را فراهم کند تا فرد احساس تنهایی و بی‌ارزشی نکند. آموزش مهارت‌های ارتباطی و توجه به نیازهای عاطفی این نوع شخصیت مرزی بسیار مهم است.

زندگی با افراد دارای شخصیت مرزی خشمگین

در تعامل با با افراد دارای شخصیت مرزی خشمگین، مدیریت خشم و آموزش راهکارهای کنترل استرس برای اطرافیان و خود فرد ضرورت دارد. ایجاد محیطی آرام، گوش دادن فعال و کمک به فرد در شناخت و مهار هیجانات منفی، از کلیدهای موفقیت در زندگی با این نوع شخصیت مرزی است.

ارتباط مناسب با افراد با شخصیت مرزی خودویرانگر

این گروه نیازمند نظارت دقیق و حمایت‌های تخصصی است. خانواده باید مراقب دسترسی فرد به ابزارهای خودآزارگرانه باشد و در صورت نیاز، از خدمات روانشناختی و درمانی بهره‌مند شود. حساسیت بالا در این شرایط می‌تواند جان فرد را نجات دهد.

سخن پایانی

اختلال شخصیت مرزی یا BPD  یک اختلال پیچیده و چالش‌برانگیز است که انواع مختلفی دارد و هر نوع ویژگی‌ها و نیازهای درمانی خاص خود را داراست. شناخت دقیق این انواع و استفاده از درمان‌های متناسب، نقش کلیدی در بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد. همچنین، حمایت و آگاهی خانواده و اطرافیان از راهکارهای کاربردی و مهارت‌های ارتباطی، می‌تواند به مدیریت بهتر علائم و کاهش تنش‌ها کمک کند. با همراهی متخصصان روانشناسی و بهره‌گیری از درمان‌های مؤثر، امکان زندگی سالم‌تر و پایدارتر برای افراد مبتلا و عزیزانشان فراهم می‌شود. برای اطلاعات کامل‌تر درباره علائم و درمان شخصیت مرزی می‌توانید به مقاله جامع «اختلال شخصیت مرزی چیست؟» مراجعه کنید.