وسواس چیست؟ انواع وسواس و روش‌های درمان آن

اختلال وسواس فکری عملی یکی از اختلال‌های شایع روانشناختی است که افراد بسیاری را تحت تاثیر قرار می‌دهد. رایج‌ترین تصویری که از یک فرد مبتلا به وسواس در ذهن ما وجود دارد، شست و شوی مداوم و تاکید مفرط بر پاکیزگی است. اما این اختلال جنبه‌های متعددی دارد که کمتر شناخته شده است. شناخت جنبه‌های متعدد اختلال وسواس فکری عملی در کنترل علائم این بیماری بسیار موثر خواهد بود.

علائم اختلال وسواس چیست؟

اختلال وسواس فکری عملی نشانه‌ها و علائم مختلفی دارد. این اختلال از مجموعه‌ای از وسواس‌ها فکری و عملی تشکیل شده است.

 علائم وسواس‌های فکری

• وسواس‌های فکری شامل افکار، تصورات یا تمایلاتی است که به شکل مزاحم و تکرار شونده تجربه می‌شود و در اکثر افراد باعث ایجاد اضطراب زیادی می‌شود.

• فردی که مبتلا به وسواس فکری است، تلاش می‌کند تا این افکار، تصورات و تمایلات را نادیده گرفته یا سرکوب کند و یا با پرداختن به افکار و فعالیت‌های دیگر (مثل انجام یک وسواس عملی) آن‌ها را خنثی سازد.

علائم وسواس‌‌های عملی

• وسواس‌های عملی به رفتارهای تکراری (مانند شستن دست، رعایت نظم و ترتیب، وارسی کردن) یا فعالیت‌های ذهنی مثل دعا کردن، شمردن، تکرار آرام کلمات در سکوت، گفته می‌شود. فردی که دچار اختلال وسواس عملی است، احساس می‌کند مجبور به اجرای آن‌ها در پاسخ به یک وسواس فکری و یا بر طبق قوانینی که باید دقیقا انجام شوند، هست.

• این اعمال یا فعالیت‌های ذهنی با هدف پیشگیری یا کاهش اضطراب یا ناراحتی و جلوگیری از بعضی از رویدادها و وضعیت‌های ترسناک انجام می‌شود. اما این اعمال یا فعالیت‌های ذهنی به شدت افراطی هستند و یا ارتباطی با پیشگیری از حادثه ندارند.

سایر علائم اختلال وسواس فکری عملی

وسواس‌های فکری یا عملی بسیار وقت‌گیر هستند به طوری که ممکن است بیشتر از یک ساعت در روز فرد را مشغول کنند.

وسواس‌های فکری و عملی موجب ناراحتی قابل توجه یا اختلال در کارکردهای اجتماعی، شغلی یا سایر حوزه‌های مهم در زندگی می‌شود.

انواع مختلف وسواس

اختلال وسواس فکری عملی شکل‌های متفاوتی دارد. اما به طور معمول 4 الگوی رایج در این اختلال مشاهده شده است که در ادامه این الگوها توضیح داده می‌شود.

• آلودگی

شایع‌ترین الگوی وسواس فکری عملی، الگوی آلودگی است. در این الگو، فرد به دنبال شست و شوی افراطی و یا اجتناب اجبارگونه از وسایلی است که فکر می‌کند آلوده هستند. افرادی که مبتلا به وسواس آلودگی هستند ممکن است به طور افراطی دست‌های خود را بشورند و یا حتی از ترس گرد و غبار و سایر ذرات آلوده قادر به ترک منزل خود نباشند. این افراد معتقد هستند که آلودگی با کوچک‌ترین تماسی از شیئی به شیئی دیگر و از فردی به فرد دیگر منقل می‌شود.

• شک و تردید

شک و تردید، دومین الگوی شایع است که از نوع  وسواس فکری است. این افراد از افکار و تصوراتی همچون اینکه مبادا اجاق را خاموش یا در را قفل نکرده باشند رنج می‌برند. به دنبال این افکار، معمولا شخص چندبار به خانه برمی‌گردد تا بررسی کند که مثلا اجاق را خاموش کرده یا نه. این افراد نوعی تردید وسواس‌گونه درباره خود دارند.

• افکار مزاحم

افکار مزاحم یکی از الگوهای رایج اختلال وسواس فکری عملی است. این اشخاص از یک سری افکار تکراری که درباره نوعی عمل جنسی یا پرخاشگرانه است رنج می‌برند.

• تقارن

تقارن چهارمین الگوی رایج اختلال وسواس فکری عملی است. شخصی که از وسواس تقارن رنج می‌برد، خود را مجبور می‌کند که در همه جا تقارن را رعایت کند. مثلا  این اشخاص دقت می‌کنند که نحوه چیدمان وسایل منزل به گونه‌ای کاملا متقارن انجام شود. اگر قرار باشد بند کفش خود را ببندند ساعت‌ها وقت صرف می‌کنند تا دقیقا در هر دو کفش گره یکسانی زده شود. یا ساعت‌ها وقت صرف می‌کنند تا صورت خود را اصلاح کنند و اگر این جنبه‌های تقارن رعایت نشود فرد به شدت مضطرب می‌شود.

مقاله پیشنهادی «خود سرزنشگری چیست؟ و راه‌های درمان آن کدامند»

دلایل ابتلا به وسواس

از نظر متخصصان علم روانشناسی دلایل مختلفی برای ابتلا به اختلال وسواس فکری عملی وجود دارد. این اختلال می‌تواند به دلایل عصبی، ژنتیکی، رفتاری و شناختی ایجاد شود.

عوامل عصبی

برخی از پژوهش‌ها نشان داده است که بدتنظیمی نوعی ماده شیمیایی به نام سروتونین می‌تواند در ایجاد اختلال وسواس فکری عملی موثر باشد. همچنین برخی از ناهنجاری‌ها در دستگاه عصبی مرکزی می‌تواند دلیل بروز اختلال وسواس فکری عملی باشد. بعضی از متخصصان نیز معتقد هستند که ژنتیک نیز نقش مهمی در ایجاد این اختلال دارد.

عوامل رفتاری

یکی از مهم‌ترین علل ایجاد اختلال وسواس فکری عملی وجود والدینی است که خود دچار این اختلال هستند. کودکان این والدین معمولا با مشاهده رفتارهای وسواسی والدین خود، این رفتارها را یاد گرفته و به تدریج برایشان تبدیل به یک الگو می‌شود. بعضی از کودکان نیز دچار رفتارهای وسواسی خاصی هستند و والدین این کودکان برای کاهش ناراحتی و اضطراب کودکِ خود، با این کودکان کاملا همراهی می‌کنند. در نتیجه رفتارهای وسواسی کودکان کاملا تقویت شده و به مرور جنبه بیماری پیدا می‌کند.

عوامل شناختی

برخی از عوامل شناختی موجب می‌شود تا افراد نسبت به اختلال وسواس فکری عملی آسیب پذیری بیشتری داشته باشند. در واقع هم افراد گاهی دچار افکار مزاحم یا اعمال وسواسی می‌شوند، اما می‌توانند به راحتی این افکار را کنار بگذارند. اما شخصی که دچار اختلال وسواس فکری عملی هست به به دلیل برخی باورها قادر به نادیده گرفتن این افکار مزاحم نیست. مثلا این افراد به دلیل احساس مسئولیت بیش از حد، خطرپذیری زیاد و یا احساس‌های خود سرزنش‌گری نمی‌توانند برای مقابله با افکار مزاحم خود از راهبردهای موثرتری استفاده کنند. در نتیجه به شدت درگیر این افکار شده و یا حتی برای کاهش آن‌ها ممکن است دچار وسواس‌های عملی نیز بشوند.

تشخیص وسواس

توجه به چند نکته می‌تواند در تشخیص اختلال وسواس کمک کننده باشد. هر الگوی رفتاری که بیشتر از یک ساعت وقت افراد را بگیرد یا با نوعی اجبار و ناتوانی در کنترل و متوقف کردن آن همراه باشد نوعی وسواس به شمار می‌آید. اگر متوجه وجود چنین الگوهایی در زندگی خود شده‌اید بهتر است در اولین فرصت از یک متخصص سلامت روان کمک بگیرید.

متخصصان سلامت روان (روانپزشک و روانشناس بالینی ) با انجام مصاحبه‌های دقیق به راحتی می‌توانند وجود وسواس و نوع آن را در شما تشخیص دهند. و با توجه به سابقه خانوادگی و شرح حالی که از شما گرفته شده است بهترین راهکار درمانی را پیشنهاد بدهند.

رزرو نوبت مشاوره آنلاین

روش‌های درمان وسواس

گرچه اختلال وسواس فکری عملی مشکلات زیادی برای فرد مبتلا ایجاد می‌کند، اما خوشبختانه راهکارهای متعددی وجود دارد که می‌تواند به افراد کمک کند تا بر این مشکل غلبه کنند. با ما همراه باشید تا با این راهکارها بیشتر آشنا شوید.

دارو درمانی

یکی از رایج‌ترین درمان‌های وسواس، استفاده از دارو است. دارو به تنظیم هورمون‌های مغزی کمک کرده و تا حدی در کاهش اضطراب و استرس افراد مبتلا به وسواس تاثیرگذار است. این آرامش نسبی به فرد کمک می‌کند تا بتواند بر اوضاع مسلط شود و آمادگی استفاده از جلسات مشاوره را پیدا کند.

روان‌درمانی و مشاوره

ممکن است این سوال برای شما پیش آمده باشد که جلسات روان درمانی چگونه می‌تواند به فردی که دچار اختلال وسواس فکری عملی است، کمک کند؟ این کار از طریق تکنیک‌های مختلف روان‌درمانی انجام می‌شود. در ادامه برخی از این روش‌ها توضیح داده شده است:

آموزش درباره ماهیت بیماری

اولین گام برای غلبه بر هر اختلالی، شناخت ماهیت بیماری است. این کار به شخص مبتلا کمک می‌کند تا علائم اختلال خود را بشناسد، عواملی که منجر به بدتر شدن اختلال می‌شود را شناسایی کند و بتواند به موقع از آن‌ها جلوگیری کند. از همه مهم‌تر آشنایی با ماهیت بیماری به افراد کمک می‌کند تا کمی آرامش خاطر پیدا کنند و علائم اختلال وسواس برایشان مبهم و گیج کننده نباشد.

اجرای تکنیک‌های رفتاری

یکی از مهم‌ترین تکنیک‌هایی که به افراد مبتلا به وسواس کمک می‌کند، تکنیک‌های رفتاری است. این تکینک‌ها انواع مختلفی دارند. مثلا مواجهه یک نوع تکنیک رفتاری است که برای افراد مبتلا به وسواس عملی از نوع  آلودگی استفاده می‌شود. در این تکنیک مشاور به شما کمک می‌کند تا  لیستی از کارهای وسواس‌گونه خود را تهیه کنید و بر اساس اضطرابی که در شما ایجاد می‌کند طبقه‌بندی کنید. سپس مشاور به شما آموزش می‌دهد که چگونه با هر عمل وسواسی مواجه شوید و بتوانید اضطراب خود را کنترل کنید.

جمع‌بندی

وسواس فکری عملی اختلال مزمنی است که ممکن است بارها عود کند اما قابل کنترل و مدیریت است. بهترین راهکار درمانی جهت کنترل این بیماری استفاده همزمان از دارو و روان‌درمانی است. برای کسب نتیجه مطلوب باید کمی صبر و حوصله به خرج دهید و و داروهای تجویزی خود را به موقع مصرف کنید. در کنار مصرف دارو جلسات روان‌درمانی به افراد مبتلا به وسواس کمک می‌کند تا بتوانند اضطراب خود را به خوبی کنترل کنند، از عود وسواس جلوگیری کنند و در صورت بروز مجدد از راهکارهای موثر استفاده کنند.