برای همه ما پیش آمده است که عمدا یا سهوا دچار خطا و اشتباه شده‌ایم. این اشتباه گاه در قبال دیگران صورت می‌گیرد و گاه عواقب آن صرفا متوجه خودمان است. واکنش شما در مواجهه با چنین اشتباهاتی چگونه است؟ اشتباه خود را نادیده می‌گیرید؟ از آن عبور می‌کنید؟ یا شروع به انتقاد، تخریب و سرزنش خود می‌کنید؟
بسیاری از افراد در مواجهه با اشتباهاتی که مرتکب می‌شوند از راهکار خودسرزنشی استفاده می‌کنند. آن‌ها نوعی منتقد درونی دارند که به محض مشاهده کوچک‌ترین خطایی شروع به سرزنش کرده و تمام عملکرد خود را زیر سوال می‌برند. اکثر افرادی که دچار خودسرزنشگری هستند معتقد هستند این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند تا کمتر مرتکب اشتباه شوند و همیشه عملکرد مطلوبی داشته باشند اما از طرفی هم بابت این سرزنشگری احساس خوبی ندارند. بنابراین شاید بهتر باشد به جای خودسرزنشگری از راهکارهای سالم‌تری استفاده کنیم.
خود سرزنشگری چیست؟
خودسرزنشگری به معنای مجموعه‌ای از افکارخودآیند و منفی است که باعث می‌شود افراد دائما عملکرد خودشان را زیر سوال ببرند، مدام در حال ایراد گرفتن از خود باشند و در هر موقعیتی خود را سرزنش کنند. این افکار حتی در موارد شدید منجر به نشخوار فکری شده و افراد به اجبار بخش زیادی از وقت خود را به تحلیل اتفاقاتی که افتاده است، اختصاص می‌دهند. خودسرزنشگری معمولا باعث می‌شود افراد خود را بابت اشتباهات بسیار جزئی و بی‌اهمیت نیز مقصر بدانند و احساس بسیار بدی نسبت به خود پیدا کنند.
خود سرزنشگری چگونه به وجود میاد؟
خودسرزنشگری نوعی ویژگی شخصیتی است که به مرور زمان و با توجه به نوع سبک تربیتی افراد و تجارب رشدی که داشته‌اند شکل گرفته است. یکی از علل مهم شکل‌گیری این ویژگی شخصیتی، کمال‌گرایی است. افراد کمال‌گرا معمولا معیارها و استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای نسبت به خود دارند. برای افراد کمال‌گرا اشتباه کردن غیرقابل قبول است. برای افراد کمال‌طلب هرگونه نقص و خطا به منزله زنگ خطر است. به همین دلیل همیشه قواعد سخت‌گیرانه و بایدهای زیادی برای روش زندگی خود وضع می‌کنند. حال تصور کنید این افراد مرتکب خطایی شوند یا با نقایصی در زندگی مواجه شوند به دلیل اینکه معیارها و بایدهایی که برای خود در نظر گرفته‌اند نقص شده است به شدت مضطرب شده و منتقد درونی آن‌ها شروع به سرزنشگری می‌کند. این سرزنشگری به این علت به وجود می‌آید که اساسا وجود نقص و خطا برایشان غیرقابل قبول است و تصور می‌کنند با خودسرزنشگری می‌توانند جلوی عملکرد اشتباه خود را بگیرند و یا احساسات منفی خود را کنترل کنند.
ارتباط خود سرزنشگری و اضطراب
افرادی که دچار خودسرزنشگری هستند معیارها و انتظاارت سخت‌گیرانه‌ای نسبت به خود دارند که برآورده ساختن همه آن‌ها معمولا غیرممکن است. بنابراین به ناچار موقعیت‌هایی پیش می‌آید که در کنترل آن‌ها نیست و ممکن است با نقایصی مواجه شوند. ترس از مواجه شدن با شکست یا اشتباهات احتمالی و تلاش برای کنترل و جلوگیری از چنین مسائلی یکی از منابع اصلی و مهم اضطراب در افراد مبتلا به خودسرزنشگری است. این اضطراب به تدریج زمینه شکل‌گیری سایر اختلالات مرتبط همچون نگرانی، اضطراب فراگیر، اضطراب اجتماعی و … را به وجود می‌آورد. افرادی که ویژگی خود سرزنشگری دارند هیچ‌گاه خود را به خاطر اشتباهاتی که مرتکب می‌شوند نمی‌بخشند و به همین دلیل دائما اضطراب دارند که نکند مرتکب خطایی شوند و یا از سمت دیگران مورد انتقاد قرار بگیرند.
مقاله پیشنهادی «نگرانی | ده راهکار مفید برای رهایی از نگرانی»
افسردگی و خود سرزنشگری
تجربه شکست و ناکامی بخش اجتناب‌ناپذیر زندگی است. شکست و ناکامی اگرچه سخت و ناخوشایند است اما بخشی از واقعیت زندگی است و حتی گاهی زمینه رشد و شکوفایی را نیز فراهم می‌کند. اما همه افراد واکنش ثابتی به این تجارب نشان نمی‌دهند. در واقع برخی با شکست خود کنار آمده و آن را مدیریت می‌کنند و برخی دیگر نیز به پذیرش نمی‌رسند. مطالعات پژوهشی نشان داده است که افراد با ویژگی خود سرزنشگری در این مواقع نسبت به سایرین آسیب‌پذیر تر بوده و در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند. زیرا افراد خودسرزنشگر معیارهای غیرواقع‌بینانه‌ای برای خود در نظر می‌گیرند و از آنجایی که دست‌یابی به این معیارها بعید است به احتمال زیاد در رسیدن به آن‌ها ناکام می‌مانند. تجربه مکرر ناکامی ممکن است باعث شود فرد تصور کند درمانده و بی‌کفایت است و در نهایت، ممکن است باعث شود در این باره که اوضاع هرگز بهتر نخواهد شد دچار ناامیدی شود.
تاثیر والدین در احساس خود سرزنشگری
همه والدین دوست دارند فرزندانی شاد، موفق و مفید برای خود و جامعه داشته باشند. به همین دلیل سعی می‌کنند همه توان و انرژی خود را صرف رشد و پرورش کودک خود کنند. اما در این میان گاهی ناخوسته مرتکب خطا می‌شوند. این خطاها شامل افراط و تفریط‌هایی است که در برخورد با کودک خود به کار می‌گیریم. همه کودکان در حوزه رشد روانشناختی 5 نیاز مهم و اساسی دارند. این نیازها عبارت است از:
- دلبستگی ایمن به دیگران (شامل نیاز به امنیت، ثبات، محبت و پذیرش)
- خودگردانی، کفایت و هویت
- آزادی در بیان نیازها و هیجان‌های سالم
- خودانگیختگی و تفریح
- محدودیت‌های واقع‌بینانه و خویشتن‌داری
چنانچه والدین در مورد برخی نیازها همچون آزادی در بیان نیازها و هیجان‌های سالم، خودانگیختگی و تفریح و محدودیت‌های واقع بینانه و خویشتن‌داری سخت‌گیری غیرمنطقی داشته باشند و به کودک خود آزادی عمل ندهند این کودکان در آینده این سخت‌گیری والدین خود را درونی کرده و نوعی منتقد درونی را پرورش می‌دهند. این منتقد درونی به نمایندگی از والدین دائما در حال سرزنش و مواخذه فرد خواهد بود. توجه به یک نکته مهم است: دادن آزادی به کودک به معنای آزادی مطلق و بدون محدودیت نیست. والدین باید توجه داشته باشند که محدودیت گذاری و کنترل کودک لازم است اما به شکل معقول و منطقی. هر دو حالت افراط و تفریط تاثیر منفی در رشد کودک خواهد داشت. بنابراین به جای کنترل کودک و جلوگیری از هرگونه اشتباه و خطا فضایی را فراهم کنید تا فرزندتان بتواند تجربیاتی کسب کند و نسبت به اشتباهاتی که مرتکب می‌شود برخورد منطقی نشان دهید. به او فرصت دهید اشتباهاتش را جبران کند و در عمل نشان دهید او را بخشیده‌اید. در واکنش به اشتباهات کودک خود، او را سرزنش و تحقیر نکنید.
نکات مهم برای درمان خود سرزنشگری
خودسرزنشگری ویژگی ناخوشایندی است که مشکلات زیادی را برای افراد ایجاد می‌کند. افرادی که دچار خودسرزنشگری هستند از سلامت روان کمتری برخوردار هستند. بنابراین بهتر است در اولین فرصت به فکر اصلاح این ویژگی شخصیتی باشید. در ادامه نکات مهم در خصوص درمان خودسرزنشگری توضیح داده می‌شود.
بررسی مزایا و معایب خودسرزنشگری
برای اینکه بتوانید این ویژگی شخصیتی را درمان کنید باید ابتدا مزایا و معایب خودسرزنشگری را بشناسید. کمی به گذشته خود فکر کنید و ببینید این سرزنشگری تا به حال به شما چه کمک‌هایی کرده است و چه آسیب‌هایی به دنبال داشته است. آیا مزایایی که داشته است ارزش آن را دارد که با همین ویژگی به زندگی خود ادامه دهید یا بهتر است از روش‌های سالم‌تری استفاده کنید.
ارزیابی افکار
همان‌طور که توضیح داده شد افرادی خودسرزنشگر باورهای منفی نسبت به نقص و خطا دارند و هرگونه اشتباهی برای آن‌ها غیرقابل پذیرش است. سعی کنید کمی به جنبه‌های مختلف این طرز تفکر و باور فکر کنید. چه قدر منطقی و شدنی است؟ برای رسیدن به چنین موقعیتی و اجتناب از هرگونه اشتباه چه هزینه‌هایی باید متحمل شوید؟ آیا ارزش آن را دارد؟ ریشه این کمال‌خواهی چیست و اگر گاهی دچار اشتباه شوید بدترین اتفاقی که ممکن است برایتان بیفتد چیست؟
شفقت به خود
شفقت به خود یکی از تکنیک‌های جدید در علم روانشناسی است. با استفاده از این تکنیک افراد می‌آموزند نسبت به خود مهربان باشند و منتقد درونی خود را غیرفعال کنند. این تکنیک به افراد کمک می‌کند تا اشتباهات خود را بپذیرند و به جای سرزنش کردن از راهکارهای موثرتر استفاده کنند.
نتیجه‌گیری
سرزنشگری ویژگی شخصیتی است که کم و بیش در همه افراد وجود دارد اما حالت افراطی آن و عدم پذیرش اشتباهات جزئی افراد را نسبت به اختلالات روانشناختی بسیار آسیب‌پذیر می‌کند بنابراین بهتر است در صورت وجود این ویژگی به فکر اصلاح و تعدیل آن باشید. اگر فکر می‌کنید برای کنترل و اصلاح خود سرزنشگری نیاز به مشاوره دارید با ما تماس بگیرید.
