همگی ما در طول زندگی، دستاوردها و موفقیت‌هایی داشته‌ایم و به خود بالیده‌ایم و از شنیدن تعریف و تمجید دیگران لذت برده‌ایم. خود را مستحق چیزهای خوب می‌دانیم و گاهی برای رسیدن به خواسته‌هایمان از کمک دیگران بهره برده‌ایم. همگی اینها تجربه‌های معمول و متداول انسانی هستند و تا زمانی که این رفتارها، افراطی و آسیب‌زا برای خودمان و دیگران نباشد، مشکلی به همراه ندارند. تله‌ی فکری استحقاق، یک طرحواره و باور عمیق ذهنی غلط است که فرد عمیقا باور دارد برتری خاصی نسبت به سایرین دارد و تافته جدابافته است. این افراد انتظار دارند بقیه خواسته‌ها و نیازهای آنها را در اولویت بگذارند. افرادی که تله‌ی استحقاق دارند، تحمل نه شنیدن و مخالفت با خواسته‌هایشان را ندارند. این افراد اصرار دارند همه چیز همان‌طوری باشد که دلخواه خودشان است و تمام تلاششان را می‌کنند همه چیز را کنترل کنند. برایشان مهم نیست رسیدن به خواسته‌هایشان چه هزینه‌ای برای دیگران دارد، مهم رسیدن به خواسته‌هایشان است. این افراد به ندرت این عقیده را دارند که مشکلی وجود دارد و احساس نیاز برای درمان و مراجعه به درمانگر و متخصص به ندرت در این افراد دیده می‌شود. در این مقاله با بررسی این تله‌ی فکری، علایم، علل و عوارض آن، سعی می‌کنیم به شناخت بهتری از این تله‌ی فکری برسیم.
مقاله پیشنهادی «کنترل‌گری چیست؟ نشانه‌ها و ویژگی‌های شخصیت کنترل‌گر»
تله‌ی استحقاق چیست؟
تله‌ی استحقاق یک طرحواره و الگوی فکری است که فرد در آن احساس می‌کند، نسبت به دیگران، برتری و امتیاز ویژه‌ای دارد، در نتیجه انتظار دارد، همیشه همه چیز مطابق میل او باشد و دیگران نیز مطابق میل او و در راستای خواسته‌ها و نیازهای او رفتار کنند.
ویژگی‌های افرادی که تله‌ی فکری استحقاق را دارند:
- حس برتری خاصی نسبت به دیگران دارند و فکر می‌کنند نسبت به دیگران، از امتیاز و ویژگی‌های بیشتری برخوردارند.
- مایل‌اند قوانین را به شکل خاصی که مد نظر خودشان است، تنظیم کنند.
- تعهدی به رعایت اصول و قوانین اجتماعی ندارند، مگر اینکه منافع‌شان را تأمین کند.
- اعتقادی به احترام متقابل ندارند و انتظار دارند دیگران به صورت یک طرفه به آنها احترام بگذارند.
- رفتارهای سلطه‌جویانه دارند و دوست دارند برتری خود را اثبات کنند.
- روحیه‌ی رقابت‌جویی افراطی دارند و مدام خود را در حال رقابت با دیگران می‌بینند.
- اصرار دارند همه چیز را کنترل کنند.
- تحمل شنیدن جواب منفی و مخالفت با خواسته‌هایشان را ندارند.
- زمانی که تصمیم به انجام کاری می‌گیرند، آن کار باید به هر قیمتی انجام شود.
- انتظار دارند دیگران، خواسته‌های آنها را به هر قیمتی فراهم کنند.
- همیشه طلبکار هستند و لطف دیگران به خود را وظیفه می‌دانند.
علل شکل‌گیری تله‌ی استحقاق
معمولا علت اصلی شکل‌گیری بیشتر تله‌های فکری یا طرحواره‌ها، انواع خاصی از فرزندپروری در کودکی و یا داشتن والدینی است که خود نیز الگوهای فکری و رفتاری خاصی داشته‌اند. توجه زیاد و افراطی به نیازها و خواسته‌های کودک، موافقت با تمامی خواسته‌های او، نداشتن قوانین و محدودیت در برآوردن نیازها و خواسته‌های کودک توسط والدین، یکی از علل عمده در شکل‌گیری تله‌ی استحقاق است. پدر و مادری که تمامی کارها و مسؤولیت‌ها را خودشان به عهده می‌گیرند، تمامی نیازهای کودک را برآورده می‌کنند و مسؤولیتی به عهده‌ی فرزندشان نمی‌گذارند، کودک را مستعد داشتن تله‌ی استحقاق می‌کنند.
عوارض داشتن تله‌ی استحقاق
علی‌رغم اینکه این افراد ممکن است به تمامی خواسته‌هایشان برسند و هرچیزی که می‌خواهند به همان شکلی که می‌خواهند فراهم شود و دستاوردها و موفقیت‌های زیادی نیز داشته باشند؛ اما از درون احساس رضایت ندارند و لذتی نمی‌برند و لذتی که از رسیدن به خواسته‌هایشان می‌برند، سطحی و ناپایدار است. به همین دلیل ممکن است این افراد، دچار افسردگی شوند و حتی ممکن است خودشان متوجه این موضوع نباشند. به دلیل خودخواهی و رفتار سلطه‌جویانه و عدم احترام به دیگران، این افراد روابط سالم و پایداری ندارند و دوستی‌های عمیقی را تجربه نمی‌کنند و در شرایط مختلف زندگی، تنها هستند و کسی را کنار خود ندارند و این موضوع نیز به افسردگی آنها دامن می‌زند.
درمان
بهترین اقدام برای درمان، مراجعه به متخصص روانشناسی بالینی و دریافت مشاوره و رواندرمانی است. در رواندرمانی، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا با به دست آوردن بینش صحیح، نسبت به رفتارها و هیجان‌هایش آگاه‌تر شود. همچنین با تقویت همدلی در این افراد، به آنها کمک می‌کند، احساسات و خواسته‌های دیگران را بفهمد و درک کند. این کار باعث می‌شود فرد بتواند روابط مؤثرتر و سالم‌تری با دیگران برقرار کند. از دیگر مواردی که توسط درمانگر به آن پرداخته می‌شود، بالا بردن تحمل و ظرفیت فرد در نه شنیدن و برآورده نشدن خواسته‌هایش است. درمانگر به فرد کمک می‌کند، برآورده نشدن فوری و آنی تمامی خواسته‌هایش را به عنوان امری عادی و طبیعی در روند زندگی بپذیرد. دارو درمانی میتواند با نظر متخصص، در برطرف کردن علایم افسردگی، کمک کننده باشد.
نتیجه‌گیری
الگوهای فکری و رفتاری ما، نقش مهم و اساسی در زندگی ما دارند و بسیاری از مسایلی که برایمان اتفاق میافتند را رقم میزنند. تغییر در این الگوها و طرحواره‌ها،کار دشوار و زمان‌بری است. تله‌ی فکری استحقاق، از این جهت که مزایایی برای فرد دارد و او را به بسیاری از خواسته‌هایش می‌رساند، ممکن است به سختی تغییر کند. حتی زمانی که فرد با مشکلات و دشواری‌هایی در روابط بین فردی خانوادگی و یا شغلی مواجه باشد، به ندرت به فکر تغییر می‌افتد؛ فرد در وهله‌ی اول دلیلی برای تغییر نمی‌بیند و همین تله و همین حس خود بزرگ‌بینی و برتری، مانع از این می‌شود که فرد بپذیرد، مشکلی وجود دارد و این مشکل از جانب اوست. با گذشت زمان و تکرار برخی مشکلات و مسائل، به ویژه در روابط نزدیک و یا بروز علایم افسردگی، ممکن است فرد احساس نیاز برای درمان و مراجعه به متخصص کند. رواندرمانی و مشاوره میتواند در بهبود علایم و کاهش عوارض آزاردهنده تله استحقاق اثربخش باشد.
