آیا تا به حال احساس کرده‌اید که در یک رابطه، همه تصمیم‌ها را یک نفر دیگر می‌گیرد؟ یا مدام باید به طرف مقابل‌تان پاسخ‌گو باشید و آزادی عمل‌تان محدود شده است؟ ممکن است درگیر رابطه‌ای با یک شخصیت کنترلگر شده باشید. کنترلگری رفتاری پنهان اما قدرتمند است که به‌مرور اعتماد، آرامش و حتی هویت فردی را در رابطه از بین می‌برد.
شخصیت‌های کنترلگر اغلب خود را دلسوز، مراقب یا مسئول نشان می‌دهند، اما در پشت این ظاهر، نیاز شدید به تسلط و ترس از دست دادن کنترل پنهان شده است. در این مقاله، به شما کمک می‌کنیم تا رفتارهای کنترلگری را بشناسید، نشانه‌های رایج شخصیت کنترلگر در رابطه را بررسی کنید و بدانید چگونه می‌توان با این افراد، یا حتی با جنبه‌های کنترلگر درون خودمان، آگاهانه و سالم‌تر برخورد کرد.
اگر نگران هستید که در یک رابطه با شخصیت کنترلگر گیر افتاده‌اید یا می‌خواهید بدانید آیا خودتان هم رفتارهای کنترلگری دارید، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.
کنترلگری چیست؟
کنترلگری به مجموعه‌ای از رفتارها گفته می‌شود که در آن فرد تلاش می‌کند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم رفتار، احساس یا تصمیمات دیگران را تحت نفوذ خود قرار دهد. کنترلگری یکی از رفتارهایی است که در بسیاری از روابط عاطفی ناسالم یا سمی دیده می‌شود، اما اغلب به اشتباه با علاقه، توجه یا مراقبت اشتباه گرفته می‌شود. کنترلگری به زبان ساده یعنی تلاش برای تحت نفوذ قرار دادن رفتار، احساس یا تصمیمات فرد مقابل، بدون توجه به خواست و آزادی او. این رفتار می‌تواند به‌صورت آشکار یا پنهان بروز کند. این رفتارها اغلب با نیت محافظت یا علاقه‌مندی توجیه می‌شوند، اما در واقع ریشه در نیاز به سلطه، ترس از دست دادن یا اضطراب درونی فرد کنترلگر دارند.
تفاوت کنترلگری با حمایت واقعی در این است که کنترلگر به دیگران اجازه نمی‌دهد خودشان انتخاب کنند.برخلاف آنچه ممکن است تصور شود، افراد کنترلگر لزوماً نیت بدی ندارند. آن‌ها اغلب از درون احساس ناامنی، اضطراب، ترس از طرد شدن یا بی‌ارزشی می‌کنند. اما به جای مواجهه سالم با این احساسات، تلاش می‌کنند با کنترل‌کردن دیگری، بر احساس ناتوانی درونی خود غلبه کنند.
نشانه‌های شخصیت کنترلگر در رابطه عاطفی
اگر یکی از طرفین رابطه دائم در حال کنترل‌کردن طرف مقابل باشد، رابطه به‌مرور ناسالم می‌شود. در ادامه، به برخی از رایج‌ترین نشانه‌های رفتاری و روانی افراد کنترلگر اشاره می‌کنیم:
نشانه‌های رفتاری شخصیت کنترلگر
- دخالت در تصمیمات شخصی مانند نوع لباس، دوستان، شغل یا حتی زمان استراحت
- نظارت بیش از حد بر تماس‌ها، پیام‌ها، موقعیت مکانی یا شبکه‌های اجتماعی
- حساسیت افراطی به پاسخ‌ندادن یا دیر پاسخ‌دادن
- احساس مالکیت و وابستگی شدید به‌گونه‌ای که استقلال فرد مقابل را تهدید می‌کند
- تحقیر یا بی‌ارزش‌کردن تصمیمات دیگران برای اثبات برتری خود
- تهدید عاطفی یا ایجاد احساس گناه برای به‌دست‌آوردن کنترل
ویژگی‌های روانی شخصیت کنترلگر
شخصیت‌های کنترلگر معمولاً ویژگی‌های زیر را دارند:
- اعتماد به نفس پایین پنهان پشت نقاب اعتماد به نفس بالا
- ترس از رها شدن یا بی‌ارزشی در رابطه
- ترس شدید از ابهام در رابطه یا آینده
- نیاز شدید به پیش‌بینی‌پذیری و کنترل آینده
- سبک دلبستگی ناایمن
- کمال‌گرایی و ترس از اشتباه دیگران
افراد کنترل‌کننده اغلب از نظر احساسی دچار تردید، اضطراب و ترس هستند، اما این احساسات را با کنترل‌کردن دیگران جبران می‌کنند.
علل ایجاد شخصیت کنترلگر
تجربیات دوران کودکی
اکثر خصوصیات و ویژگی‌های شخصیتی در نتیجه رخداد برخی وقایع در دوران کودکی فرد به علاوه پیش‌زمینه ژنتیکی او به وجود می‌آید. افراد کنترلگر ممکن است در خانواده‌ای به شدت آشفته و مستاصل‌کننده رشد یافته باشد. در نتیجه افراد کنترل‌کننده به منظور مقابله با آشفتگی به تدریج آموخته‌اند که چگونه با اعمال کنترل بر روی خود و محیط اطرافش احساس اضطراب و آشفتگی درونی خود را کاهش دهد. شخصیت کنترلگر چنین کنترلی را از طریق پیروی شدید از قوانین و برنامه‌ریزی‌های تعیین شده اعمال کرده و در نتیجه خود را از صدمات حاصل از آشفتگی‌ها و قوانین و مقررات مبهم مصون می‌دارند. در حالی که این شیوه از زندگی، در مقطعی از زمان به افراد کنترل‌کننده کمک کرده است که از خود در برابر آشفتگی‌های دنیای درون و بیرون دفاع کنند، اما در درازمدت آسیب‌های جدی به رابطه عاطفی فرد وارد می‌کند.
یک علت دیگر در ایجاد شخصیت کنترلگر رشد کردن در خانواده‌ای بسیار سخت‌گیر و کنترل‌کننده است. این افراد در دوران کودکی خود در خانواده‌هایی سرد و بی‌روح و دارای قوانین سخت و غیرقابل انعطاف رشد یافته‌اند. در چنین خانواده‌هایی اطاعت کامل از قوانین خانواده چیزی است که از کودک انتظار می‌رود و هرگونه سرپیچی از آن عواقب وخیمی را برای کودک به دنبال خواهد داشت. در نتیجه این کودک می‌آموزد که همواره رفتار خود را زیر نظر داشته و در صورت انحراف از مسیر معین شده به شدت از خود انتقاد خواهند کرد.
ترس از طرد شدن یا تنها ماندن
بسیاری از افراد کنترلگر، در لایه‌های پنهان ذهن خود، دچار ترس شدید از رها شدن هستند. این ترس معمولاً ریشه در تجربیات گذشته مانند بی‌توجهی در دوران کودکی، طرد شدن در روابط عاطفی یا خیانت‌های قبلی دارد. چنین افرادی ممکن است برای جلوگیری از تکرار آن رنج، ناخودآگاه تلاش کنند همه چیز را در رابطه تحت کنترل داشته باشند؛ از تصمیمات روزمره گرفته تا احساسات و ارتباطات شریک زندگی‌شان. در واقع، کنترلگری برای آن‌ها نوعی مکانیزم دفاعی روانی است که هدفش جلوگیری از تنها ماندن است. با این حال، همین رفتارها در نهایت باعث خفگی عاطفی، فشار روانی و حتی جدایی واقعی می‌شونددقیقاً همان چیزی که از آن وحشت دارند. برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به مقاله طرحواره رهاشدگی یا طرد مراجعه کنید.
تست نشانه‌های کنترلگری در رابطه عاطفی
دستور اجرا
لطفاً جملات زیر را با دقت بخوانید و پاسخ دهید. هر جمله مربوط به رفتاری است که ممکن است شریک عاطفی شما داشته باشد. این رفتارها را با گزینه‌های “کاملاً مخالفم” تا “کاملاً موافقم” مشخص کنید. سعی کنید با صداقت پاسخ دهید.
| کاملاً مخالفم | مخالفم | موافقم | کاملاً موافقم | ||
| 1 | وقتی بدون او تصمیم می‌گیرم، ناراحت یا عصبانی می‌شود. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 2 | به شدت کنجکاو است که با چه کسی صحبت می‌کنم یا وقت می‌گذرانم. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 3 | اغلب حس می‌کنم باید برای هر کاری از او اجازه بگیرم. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | تماس‌ها، پیام‌ها یا شبکه‌های اجتماعی‌ام را چک می‌کند. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 5 | از معاشرت با دوستان یا خانواده‌ام دلخور می‌شود. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 6 | می‌خواهد من طبق سلیقه و خواست او لباس بپوشم. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 7 | احساس می‌کنم در تصمیم‌های شخصی آزادی ندارم. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 8 | زمانی که می‌خواهم تنها باشم، احساس گناه یا تهدید به جدایی می‌دهد. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 9 | در حضور دیگران مرا کنترل یا اصلاح می‌کند. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 10 | در مورد ظاهر، رفتار یا افکارم دائماً نظر می‌دهد. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 11 | سعی می‌کند رابطه‌ام را با اطرافیان محدود کند. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 12 | آزادی مالی‌ام را محدود می‌کند یا خرج‌هایم را کنترل می‌کند. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 13 | اگر نظر متفاوتی بدهم، ناراحت می‌شود یا من را سرزنش می‌کند. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 14 | فکر می‌کنم همیشه باید او را در اولویت بگذارم تا دعوا نشود. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 15 | از اینکه موبایل یا لپ‌تاپم رمز داشته باشد، ناراحت می‌شود. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 16 | مرتب مرا مقایسه می‌کند یا تحقیر می‌کند تا من تحت کنترل بمانم. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 17 | تهدید به قطع رابطه یا فاصله گرفتن می‌کند وقتی مطابق میلش عمل نمی‌کنم. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 18 | حس می‌کنم خود واقعی‌ام را نمی‌توانم در حضور او نشان دهم. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 19 | در بسیاری از موضوعات، تصمیم نهایی را او باید بگیرد. | 0 | 1 | 2 | 3 |
| 20 | با ایجاد احساس گناه، سعی در کنترل رفتارها و تصمیم‌های من دارد. | 0 | 1 | 2 | 3 |
روش نمره‌گذاری
نمره کلی در این تست از جمع نمراتی که علامت زدهاید بدست آمده و نمرهای بین 0 تا 60 خواهد بود.
تفسیر نمرات تست
نمرات بدست آمده بر اساس سطوح زیر نشان دهنده شدت کنترلگری شریک عاطفی شما است:
- نمره 0 تا 14: پارتنر شما رفتارهای کنترلگری قابل‌توجهی ندارد. رابطه احتمالاً متکی بر احترام و اعتماد متقابل است.
- نمره 15 تا 29: برخی نشانه‌های کنترلگری در طرف مقابل وجود دارد. لازم است مراقب باشید و مرزهای سالم را حفظ کنید.
- نمره 30 تا 44: پارتنر شما الگوهای نسبی و مزمن کنترلگری دارد. توصیه می‌شود با مشاور صحبت کرده و ارزیابی دقیق‌تری داشته باشید.
- نمره 45 تا 6۰: رفتارهای طرف مقابل به شدت کنترل‌کننده است و ممکن است درگیر رابطه‌ای ناسالم یا حتی رابطه عاطفی ـ آزارگرایانه باشید. کمک تخصصی بسیار مهم است.
تست نشانه‌های کنترل گری در رابطه عاطفی
چگونه با یک فرد کنترلگر در رابطه برخورد کنیم؟
برخورد با شخصیت کنترلگر می‌تواند چالش‌برانگیز، خسته‌کننده و از نظر روانی فرساینده باشد. بسیاری از افرادی که در رابطه‌ای با یک فرد کنترلگر قرار دارند، با احساساتی مثل بلاتکلیفی، اضطراب، عذاب وجدان یا حتی سردرگمی عاطفی مواجه‌اند.
اغلب اوقات مواجهه با یک فرد کنترل‌کننده موجب برانگیخته شدن یک سری از احساسات و عواطف منفی در شما می شود. افراد معمولا از نادیده گرفتن شدن و خودمحوری فرد کنترلگر عصبانی می‌شوند. شما حق دارید احساس خشم داشته باشید اما اگر این خشم کنترل نشود در درجه اول به خود شما آسیب می‌زند. برای کنترل این خشم سعی کنید ابتدا از نگاه فرد کنترل گر به قضیه نگاه کنید. این شیوه باعث همدلی و درک رفتارهای او می شود اما لزوما به معنای کوتاه آمدن یا تائید کارهای او نیست، فقط در درجه اول احساس خشم شما را قابل مدیریت می کند. شما میتوانید با خودآگاهی، مهارت‌های ارتباطی و در صورت لزوم، کمک حرفه‌ای، الگوی ناسالم رابطه را اصلاح کرده یا در صورت لزوم از آن فاصله بگیرید. در این بخش، به مهم‌ترین راهکارهای علمی و کاربردی برای مواجهه با شخصیت‌های کنترلگر در روابط عاطفی و خانوادگی پرداخته شده است.
در برابر افراد کنترلگر چگونه رفتار کنیم؟ | راهکارهایی برای حفظ آرامش و استقلال
1. مرزهای سالم و روشن تعیین کنید
یکی از مهم‌ترین اصول برای کاهش کنترلگری در رابطه، تعیین مرزهای واضح و قابل‌اجرا است. افراد کنترل‌کننده معمولاً از طریق ابهام یا احساس گناه، مرزها را جابه‌جا می‌کنند. بنابراین بایستی:
- خواسته‌ها و محدودیت‌های خود را به‌صورت روشن، محترمانه و بدون ابهام بیان کنید.
- از جملات «من احساس می‌کنم…» استفاده کنید تا حالت دفاعی طرف مقابل فعال نشود.
- در برابر نقض مداوم مرزها، عواقب مشخصی در نظر بگیرید (مثلاً: «اگر دوباره پیام‌هامو بدون اجازه چک کنی، مکالمه‌مون متوقف می‌شه»).
2. به بازی‌های روانی واکنش نشان ندهید
افراد کنترلگر ممکن است از روش‌هایی مثل ایجاد احساس گناه، سکوت طولانی، تهدید عاطفی یا قربانی‌نمایی استفاده کنند تا شما را تحت کنترل خود نگه دارند. مهم است که:
- به احساس گناه ساختگی توجه نکنید.
- به‌جای پاسخ واکنشی، با آرامش و منطقی پاسخ دهید.
- خود را مسئول احساسات دیگران ندانید.
مثال: اگر طرف مقابل گفت «تو همیشه منو تنها می‌ذاری»، یکی از پاسخها می‌تواند این باشد که “می‌فهمم که احساس تنهایی می‌کنی، ولی اینکه بخوای همه برنامه‌هامو کنترل کنی، راه‌حل خوبی نیست”.
3-مراقب عزت‌نفس خود باشید
رابطه با یک فرد کنترلگر ممکن است به‌مرور عزت‌نفس و اعتماد به نفس شما را تضعیف کند. افراد کنترل‌کننده معمولاً با انتقادهای مکرر، تحقیر یا القای ناتوانی، طرف مقابل را در موقعیت وابسته نگه می‌دارند.
برای حفظ سلامت روان خود:
- با خودگویی‌های مثبت و تکرار حقوق خودتان در رابطه («من حق دارم خودم تصمیم بگیرم») از خود حمایت کنید.
- وقت‌تان را با کسانی بگذرانید که شما را به‌درستی می‌شناسند و حمایت می‌کنند.
- در صورت لزوم از تراپیست یا روان‌درمانگر کمک بگیرید.
4. گفت‌وگوی همدلانه اما قاطع داشته باشید
برخی از افراد کنترلگر ممکن است آگاه نباشند که رفتارشان آسیب‌زننده است. برقراری گفت‌وگوی صادقانه، همدلانه و بدون اتهام می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد. نکات مهم در رابطه با چنین افرادی عبارتند از:
- تمرکز گفتگو را از «تو اشتباه می‌کنی» به «من احساس می‌کنم…» ببرید.
- رفتار خاص را مشخص کنید؛ “وقتی بدون اطلاع من با دوستم تماس گرفتی، حس کردم به من اعتماد نداری”.
- هدف گفتگو نباید تغییر طرف مقابل، بلکه افزایش آگاهی دو طرف باشد.
5. اگر کنترلگری شدید است، کمک حرفه‌ای بگیرید
در بسیاری از موارد، رفتارهای کنترلگری ریشه در زخم‌های دوران کودکی، اضطراب‌های حل‌نشده یا اختلالات شخصیت دارد. در چنین شرایطی، اصلاح این الگو تنها با مشاوره تخصصی ممکن است.
- شرکت در زوج‌درمانی یا مشاوره فردی می‌تواند فضا را برای درک بهتر و تغییر فراهم کند.
- گاهی لازم است با کمک تراپی یا رواندرمانی، تصمیم بگیرید که آیا ادامه رابطه امکان‌پذیر است یا نه.
درمان کنترلگری: از الگوی ناسالم تا ساختن روابط امن‌تر
درمان کنترلگری زمانی مؤثر است که فرد ابتدا به مشکل خود آگاه شود و بپذیرد که رفتارهای کنترلگری مانعی برای رابطه سالم و عزت‌نفس طرف مقابل هستند. بهترین روش برای درمان این الگو، استفاده از رواندرمانی تخصصی مانند طرحواره‌درمانی (ST)، رفتاردرمانی دیالکتیکی (و درمان شناختی رفتاری) است. این روش‌ها کمک می‌کنند فرد کنترل‌کننده ریشه‌های اضطراب، ترس از طرد شدن و نیاز افراطی به کنترل را شناسایی کرده و به مرور رفتارهای سالم‌تری را جایگزین کند. در برخی موارد، اگر کنترلگری ناشی از اختلالات شخصیت یا اضطراب شدید باشد، دارودرمانی در کنار رواندرمانی نیز توصیه می‌شود. مهم‌ترین قدم در مسیر درمان، پذیرش مسئولیت رفتار و تلاش واقعی برای تغییر است.
سوالات متداول
1- آیا کنترلگری می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات روانی باشد؟
بله. در برخی موارد، کنترلگری ممکن است نشانه‌ای از اختلالات شخصیت مانند اختلال شخصیت مرزی (BPD) یا بوردرلاین، اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) یا اختلال اضطرابی شدید باشند. اگر احساس میکنید رفتار فرد به‌شدت افراطی، مزمن و آسیب‌زننده است، بررسیهای تخصصی الزامی است.
2-در مقابل افراد کنترلگر چه واکنشی داشته باشیم؟
مقابله با افراد کنترلگر، به‌ویژه در روابط نزدیک، نیازمند هوشیاری، خودآگاهی و مهارت ارتباطی بالاست. اولین قدم این است که رفتارهای کنترل‌گرانه را به‌عنوان یک الگوی ناسالم رفتاری شناسایی کنید، نه بخشی طبیعی از عشق یا نگرانی. در برابر چنین افرادی، باید با تعیین مرزهای روشن، بیان احساسات بدون حمله یا توجیه، و پافشاری بر استقلال شخصی واکنش نشان دهید. هرگز اجازه ندهید احساس گناه یا تهدید عاطفی باعث شود از خواسته‌ها و ارزش‌های خود صرف‌نظر کنید. در صورت تکرار مداوم رفتارهای سمی، بهترین واکنش می‌تواند مراجعه به متخصص روانشناسی بالینی برای تشخیص اختلالات احتمالی، بازنگری در رابطه یا حتی فاصله‌گیری تدریجی باشد.
3- ویژگی‌های شخصیت کنترلگر چیست؟
شخصیت کنترلگر معمولاً با نیاز افراطی به سلطه، عدم تحمل ابهام، و ترس از دست دادن کنترل شناخته می‌شود. این افراد اغلب تلاش می‌کنند با دخالت در تصمیم‌گیری‌های دیگران و تعیین مرزهای محدودکننده، احساس امنیت روانی خود را حفظ کنند. حسادت شدید، انتقاد مداوم، احساس مالکیت نسبت به شریک یا فرزندان، و تلاش برای جدا کردن فرد از اطرافیان از نشانه‌های رایج این شخصیت است. فرد کنترلگر ممکن است پشت نقاب دلسوزی یا «مراقبت زیاد» پنهان شود، اما در عمل، رفتار او به مرور زمان باعث فرسایش روانی، اضطراب و کاهش عزت‌نفس در طرف مقابل می‌شود.
4-چه راهکارهایی برای درمان افراد کنترلگر وجود دارد؟
درمان شخصیت کنترلگر معمولاً نیازمند تراپی و رواندرمانی است، زیرا ریشه کنترلگری به ترس‌های ناخودآگاه، اضطراب جدایی، تجربه‌های کودکی و الگوهای ارتباطی ناسالم بازمی‌گردد. یکی از مؤثرترین رویکردها در این زمینه، درمان شناختی رفتاری (CBT) و در موارد پیشرفته‌تر، طرحواره‌درمانی یا درمان مبتنی بر دلبستگی است. این روش‌ها به فرد کمک می‌کنند تا باورهای ناسازگار خود را درباره کنترل، اعتماد و روابط بازشناسی و بازسازی کند. فرد کنترلگر باید یاد بگیرد که بدون کنترل دیگران هم می‌تواند احساس امنیت، دوست‌داشتنی بودن و ارزشمندی را تجربه کند. در مواردی که کنترلگری با اختلالات شخصیت همراه است، شروع جلسات تراپی ضروری خواهد بود. آگاهی، پذیرش مسئولیت رفتار و همکاری در فرایند درمان کلیدهای اصلی برای تغییر هستند.
نتیجه‌گیری
شناخت و درک رفتارهای کنترلگری، نخستین گام برای محافظت از سلامت روانی و ساختن روابط سالم‌تر است. چه خودتان با این ویژگی‌ها دست‌و‌پنجه نرم میکنید و چه در رابطه‌ای با یک فرد کنترلگر قرار دارید، به یاد داشته باشید که تغییر ممکن است، اما نیازمند آگاهی، پذیرش و اقدام آگاهانه است. کنترلگری نه نشانه عشق است و نه مراقبت؛ بلکه اغلب ریشه در ترس، ناامنی و تجربیات حل‌نشده‌ی گذشته دارد. با کمک تراپی و رواندرمانی تخصصی، تمرین مهارت‌های ارتباطی و تعیین مرزهای سالم، می‌توان از چرخه‌ی ناسالم سلطه و وابستگی خارج شد و مسیر رابطه‌ای سالم، متعادل و بر پایه احترام متقابل را آغاز کرد. اگر در این مسیر به کمک نیاز دارید، گفت‌وگو با یک تراپیست باتجربه و متخصص می‌تواند نقطه‌ی شروعی برای تغییر واقعی باشد.
اگر درگیر رابطه‌ای با فردی کنترل‌کننده هستید یا احساس میکنید رفتارهای شما به کنترلگری نزدیک است، رها شدن از این الگوها با کمک تراپی امکان‌پذیر است. برای ساختن رابطه‌ای سالم‌تر همین حالا اقدام کنید.
