روان‌درمانی یا تراپی چیست و چه کاربردی دارد؟

شاید شما هم از آن دسته افرادی باشید که با جستجو در اینترنت و دیگر فضاهای مجازی، اصطلاح روان‌درمانی یا تراپی زیاد به چشمتان می‌خورد. اینکه “روان‌درمانی یا تراپی دقیقاً چیست؟” موضوعی است که در این مقاله قصد داریم در مورد آن صحبت کنیم. پس برای آگاهی بیشتر و دقیق‌تر ماهیت روان‌درمانی و کاربردهای آن با ما همراه باشید.

تعریف روان‌درمانی یا تراپی | تراپی چیست؟

در واقع، روان‌درمانی (Psychotherapy) رویکردی برای درمان مسائل مربوط به سلامت روان از طریق مشاوره و صحبت با روانشناس، روانپزشک یا دیگر ارائه دهندگان خدمات سلامت روان است. در بین عامه مردم این روش به عنوان مشاوره، درمان از طریق گفتگو، درمان روانی اجتماعی یا به بیان کلی‌تر تراپی (Therapy) شناخته می‌شود.

روان‌درمانی برای چه کسانی مناسب است؟

روان‌درمانی می‌تواند برای هر کسی مفید باشد، اما برخی افراد ممکن است از آن بیشتر بهره ببرند. اگر احساس می‌کنید در کنترل اضطراب یا افسردگی مشکل دارید، در روابط شخصی یا شغلی دچار تنش هستید، احساس خستگی ذهنی و سردرگمی می‌کنید، یا تجربه تروما و مشکلات گذشته شما را محدود کرده است، احتمالاً بهره‌گیری از تراپی می‌تواند بسیار مؤثر باشد. همچنین، نشانه‌هایی مانند خواب نامنظم، تغییرات شدید خلقی، کاهش انگیزه، ناتوانی در تصمیم‌گیری، احساس بی‌پناهی یا تنهایی مداوم، می‌توانند علامت‌های نیاز به مراجعه به تراپیست باشند. به‌طور کلی، هر زمانی که احساس کردید زندگی روزمره‌تان تحت تأثیر مشکلات روانی یا هیجانی قرار گرفته است، یک جلسه روان‌درمانی می‌تواند نقطه شروع مناسبی برای بهبود کیفیت زندگی باشد.

کاربرد روان‌درمانی یا تراپی

معمولاً در جلسات روان‌درمانی (تراپی)، در مورد مسائل مختلف زندگی فرد، تاثیر افکار، احساسات و رفتارهای وی بر خلق و خو، روابط، دستاوردها و غیره پرداخته می‌شود. تراپی به فرد کمک می‌کند تا یاد بگیرد چگونه کنترل زندگی خود را در دست گرفته و با مهارت‌های مقابله‌ای سالم به موقعیت‌های چالش‌برانگیز پاسخ دهد. امروزه انواع مختلفی از روش‌های روان‌درمانی وجود دارند. بطور کلی روان‌درمانی می‌تواند در برطرف کردن و حل مشکلات سلامت روان زیر به شما کمک کند:

• اختلالات اضطرابی، مانند اضطراب اجتماعی، فوبیا، اختلال پانیک یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD).
• اختلال وسواس فکری و عملی (OCD)
• اختلالات خلقی، مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی
• انواع اعتیاد مانند اختلال مصرف الکل، اختلال وابستگی به مواد مخدر یا قمار اجباری
• اختلالات خوردن، مانند بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی
• اختلالات شخصیت، مانند اختلال شخصیت مرزی یا اختلال شخصیت وابسته
• اسکیزوفرنی یا سایر اختلالاتی که باعث جدا شدن از واقعیت می‌شود
• تعارضات فردی و ارتباطی
• شکست‌های عاطفی مکرر
• واکنش‌های روانی پس از طلاق/ آشفتگی پس از جدایی
• اعتماد به نفس پایین/ عزت نفس پایین
• مشکلات روانی پس از مهاجرت؛ مثل افسردگی پس از مهاجرت، اضطراب پس از مهاجرت و غیره
  .

البته باید گفت همه کسانی که از تراپی سود می‌برند لزوماً به بیماری روانی مبتلا نیستند. بلکه روان‌درمانی می‌تواند در کاهش استرس‌ها، تعارضات ذهنی، تردیدها و درگیری‌های روزمره زندگی کمک کننده باشد. به عنوان مثال، روان درمانی ممکن است به شما کمک کند تا:

• درگیری با همسر، شریک زندگی یا شخص دیگری را حل کنید.
• اضطراب یا استرس ناشی از کار یا موقعیت‌های دیگر را از بین ببرید.
• با تغییرات عمده زندگی مانند طلاق، مرگ یکی از عزیزان یا از دست دادن شغل کنار بیایید.
• یاد بگیرید که واکنش‌های ناسالم، مانند خشم در زمان رانندگی یا سایر رفتارهای تهاجمی را مدیریت کنید.
• با یک مشکل سلامتی مداوم یا جدی، مانند دیابت، سرطان یا درد طولانی مدت کنار بیایید.
• پس از آزار جسمی یا جنسی یا مشاهده خشونت، بهبود پیدا کنید.
• با مشکلات جنسی کنار بیایید، چه این مشکلات ناشی از یک عوامل فیزیکی باشند یا ناشی از عوامل روانی.
• اگر در خوابیدن یا خواب ماندن مشکل دارید، بهتر بخوابید.

طبق مطالعات انجام شده، در برخی موارد روان‌درمانی یا تراپی می‌تواند به اندازه داروها در درمان اختلالات روانی موثر باشد. اما در برخی شرایط، تراپی به تنهایی ممکن است برای کاهش علائم بیماری روانی کافی نباشد. در چنین مواردی ممکن است به دارو یا درمان‌های دیگر نیز نیاز داشته باشید.

تفاوت بین مشاوره و تراپی چیست و توسط چه کسانی انجام می‌­شود؟

مشاوره و تراپی دو اصطلاحی هستند که معمولاً به اشتباه به جای یکدیگر به کار می‌روند. در فرایند مشاوره عمدتاً به پاسخ به برخی از سوالاتی پرداخته می‌شود که فرد در زندگی روزمره با آنها مواجه می‌شود مثل فرزندپروری، مشاوره ازدواج و … . اما در فرایند روان‌درمانی و تراپی فرد به دلیل مشکلات تکراری و شدیدی که در زندگی تجربه می‌کند مثل افسردگی، سوگ، خشم و غیره تحت درمان با روش‌های مختلف قرار می‌گیرد. مشاوره معمولاً توسط مشاوران و روانشناسان صورت می‌گیرد، اما روان‌درمانی و تراپی توسط روانشناسان بالینی آموزش دیده و دارای صلاحیت لازم انجام می‌شود.

آیا تراپی یا روان‌درمانی عوارضی هم دارد؟

بطور کلی، تراپی یک مداخله بی‌خطر محسوب می‌شود. اما از آنجایی که در فرایند تراپی احساسات و تجربیات دردناک بررسی می‌شود، ممکن است فرد از نظر عاطفی دچار احساس ناراحتی شود. یک درمانگر ماهر یا تراپیست حرفه‌ای که بتواند فرایند درمان شما را بر عهده بگیرد، می‌تواند تجربه چنین احساساتی را به حداقل ممکن برساند.

شروع روان‌درمانی | چگونه باید تراپی را شروع کنم؟

اگر برای شروع روان‌درمانی یا تراپی احساس نیاز می‌کنید (بدین منظور می‌توانید از “تست نیاز به شروع تراپی” استفاده کنید)، پس باید دنبال یک روان‌درمانگر یا تراپیست صلاحیت‌دار باشید. چرا که همه روانشناسان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مرتبط از صلاحیت لازم برای ارایه خدمات مشاوره و روان‌درمانی برخوردار نیستند! بهتر است برای یافتن یک تراپیست مناسب گام‌های زیر را بردارید:

 – یک تراپیست مجرب و صلاحیت‌دار پیدا کنید؛ می توانید با جستجو در سایت سازمان نظام روانشناسی و مشاوره به لیست روانشناسان بالینی که دارای مجوز و صلاحیت حرفه‌ای هستند، دسترسی پیدا کنید. بهتر است قبل از مراجعه به روان‌درمانگر، سوابق، تحصیلات، گواهینامه و مجوز تراپیست را بررسی کنید. اگر برای برطرف کردن مساله خاصی درصدد دریافت تراپی هستید، دنبال درمانگری باشید که مهارت‌ها و آموزش‌های کافی را در زمینه مورد نظر شما داشته باشد.

– هزینه‌ها و پوشش بیمه‌ای را بررسی کنید؛ هزینه‌ای که برای جلسات پرداخت می‌کنید باید معقول باشد. گاهی اوقات هزینه‌هایی که یک تراپیست برای جلسات روان‌درمانی دریافت می‌کند بسیار اندک یا بسیار سنگین است، در چنین مواردی باید با احتیاط تصمیم بگیرید! در حال حاضر بسیاری از بیمه‌های تکمیلی جلسات روان‌درمانی را پوشش می‌دهند. در خصوص اینکه آیا خدماتی که دریافت می‌کنید و یا شخص ارائه دهنده خدمات مورد تایید شرکت‌های بیمه‌ای است یا نه بررسی‌های لازم را انجام دهید.

– قبل از شروع تراپی نگرانی های خود را مرور کنید؛ قبل از اولین قرار ملاقات، به این فکر کنید که می‌خواهید روی چه مسائلی کار کنید. شما می‌توانید این موضوع را با درمانگر خود نیز در میان بگذارید. داشتن مقداری درون‌نگری قبل از جلسه می‌تواند نقطه شروع خوبی باشد.

در جلسات تراپی یا روان‌درمانی چه اتفاقی می‌افتد؟

روال معمول جلسات روان‌درمانی بدین شکل است که در اولین جلسه، درمانگر اطلاعاتی درباره شما، مسایل پیش‌ رو و نیازهای شما جمع آوری می‌کند. همچنین ممکن است از شما خواسته شود که فرم‌هایی را درباره سلامت روانی و جسمی خود پر کنید. روش شروع جلسات ممکن است با توجه به شرایط روانی و نیازهای شما متفاوت باشد. بدین شکل که در جلسه اول ممکن است برای یک فرد اهداف دقیق درمان مشخص شود اما در فرد دیگری فقط به مشکلات گوش داده شود. گاهی اوقات گردآوری اطلاعات فردی ممکن است تا چند جلسه طول بکشد. این امر ممکن است ناشی از این موضوع باشد که به دلیل پیچیدگی ذهنی شما، تراپیست به مدت زمان بیشتری برای درک بهتر شرایط و نگرانی‌ها نیاز داشته باشد.
در جلسات دیگر تلاش می‌شود تا به صورت موضوعی و یا در یک سیر مشخص به مسایل زندگی مراجع، تعارضات ذهنی، علایم بیماری‌ها و غیره پرداخته شود. برای انجام چنین اقدامی معمولاً تراپیست طبق رویکرد درمانی خود از یک رویه خاص تبعیت می‌کند. این امر موجب انسجام در جلسات درمانی می‌شود.

طول تراپی و تعداد جلسات مورد نیاز

بر اساس رویکرد درمانی که تراپیست از آن تبعیت می‌کند ممکن است طول مدت روان‌درمانی از چند ماه تا چند سال متغیر باشد. برای روان‌درمانی نیاز است هر هفته یک بار (در برخی موارد تا سه بار)، به مدت ۴۵ دقیقه تا یک ساعت با درمانگر خود ملاقات کنید. این جلسات می‌تواند در مطب درمانگر برگزار شود، یا می‌توانید بصورت آنلاین درمانگر خود را ملاقات کنید. اگر برای درمان بستری شده باشید، روان‌درمانی معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود. جلسات روان‌درمانی در بیمارستان، عمدتاً بر ثبات ذهنی، عاطفی و رفتاری بیماران تمرکز دارد.
طول جلسات روان‌درمانی می‌تواند به روش درمانی نیز بستگی داشته باشد. برای مثال، درمان شناختی رفتاری (CBT) جزو درمان‌هایی است که معمولاً دوره درمان کوتاه‌تری دارد. اما در مقابل، رفتاردرمانی دیالکتیکی یا DBT ممکن است بیشتر طول بکشد. درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا بدانید درمانتان حدوداً چقدر طول می‌کشد. بطور معمول در فرایند روان‌درمانی ممکن است فقط چند هفته طول بکشد تا به شما کمک شود با یک مشکل کوتاه مدت کنار بیایید. اما اگر مشکل سلامت روانی شما مزمن شده و نگرانی‌های طولانی مدت دیگری نیز دارید، ممکن است درمان یک سال یا حتی بیشتر نیز طول بکشد.

روند پیشرفت در تراپی چگونه است؟

معمولاً پیشرفت درمانی به‌تدریج و در طول جلسات قابل مشاهده است؛ از افزایش آگاهی نسبت به افکار و احساسات گرفته تا توانایی مدیریت بهتر روابط، هیجانات و رفتارها. یک تراپیست خوب روند درمان را شفاف توضیح می‌دهد و به شما کمک می‌کند واقع‌بینانه‌تر درباره مسیر تغییر تصمیم بگیرید.

انواع تراپی | انواع روان‌درمانی کدامند؟

امروزه به مانند بسیاری از علوم دیگر، رویکردهای روان‌درمانی (تراپی) نیز توسعه بسیار زیادی پیدا کرده است. طوری که با تعداد بسیار زیادی از روش‌های روان‌درمانی مواجه هستید. اما تنها تعداد اندکی از رویکردهای روان‌درمانی از کارایی و تاثیرگذاری کافی برای درمان اختلالات روانی و حل کردن مشکلات ذهنی برخوردارند. طبق مطالعات انجام شده برخی از انواع روان‌درمانی در درمان اختلالات روانشناختی بهتر از سایرین عمل می‌کنند. یک تراپیست مجرب شرایط و ترجیحات شما را در نظر می‌گیرد تا مشخص کند که کدام رویکرد یا ترکیبی از رویکردها برای مسایل شما می‌تواند موثرتر باشد. در ادامه به تشریح برخی از روش‌های روان‌درمانی پرکاربرد و مؤثر پرداخته می‌شود:

– درمان شناختی رفتاری (CBT) یکی از موثرترین رویکردهای درمانی حال حاضر است. این روش درمانی به شما کمک می‌کند تا باورهای ریشه‌دار و رفتارهای ناسالم و منفی خود را شناسایی کرده و بتوانید رفتارها و مهارت‌های مقابله‌ای سالم‌تر را جایگزین آنها کنید.

– رفتاردرمانی دیالکتیکی یا  DBT ، در واقع نوعی از CBT است که مهارت‌های خاصی را آموزش می‌دهد تا به شما در مدیریت استرس، مدیریت هیجانات و بهبود روابط خود با دیگران، کمک کند.

– درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)، درمانی است که به شما کمک می‌کند از افکار و احساسات مثبت و منفی خود آگاهی پیدا کرده و آنها را بپذیرید. همچنین، این روش درمانی به شما کمک می‌کند به ایجاد تغییرات در زندگی متعهد باشید. از جمله ویژگی‌های دیگر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد این است که شما را برای مقابله و سازگاری با موقعیت‌های چالش برانگیز توانمند می‌کند.

– درمان‌های روان‌پویشی و روانکاوی، از جمله درمان‌هایی هستند که بر افزایش آگاهی شما از افکار و رفتارهایی که ممکن است از آنها آگاه نباشید یعنی افکار ناهشیار؛ تمرکز دارند. این روش‌های درمانی به شما کمک می‌کنند تا دریابید دقیقاً چه چیزی به شما انگیزه می‌دهد و به شما در حل تعارضات کمک می‌کند.

– روان‌درمانی بین فردی (IPT)، عمدتاً بر مشکلات شما در رابطه با دیگران تمرکز دارد. این رویکرد درمانی کمک می‌کند تا نحوه ارتباط خود با دیگران مانند خانواده، دوستان و همکاران را بهبود بخشید.

– روان درمانی حمایتی، درمان شایعی است که توانایی شما را برای مقابله با استرس و موقعیت‌های دشوار بهبود می بخشد. در واقع این نوع درمان برای رهایی از تاثیرات بحران‌های زندگی مثل مرگ عزیزان، ورشکستگی، طلاق و غیره بسیار کمک کننده است.

– زوج درمانی و خانواده درمانی، نوعی از درمان است که هدف آن بررسی مسایل ارتباطی بین زوجین و اعضای خانواده است. در این روش درمانی به بررسی رویه‌های موجود در روابط زوجین و اصلاح آنها پرداخته می‌شود.

مقاله پیشنهادی: روان درمانی به چه شکل‌هایی انجام می‌شود؟ انواع روش‌های رواندرمانی

چند نکته مهم برای افزایش اثرات تراپی یا روان‌درمانی

روان‌درمانی ممکن است وضعیت موجود شما را بطور کامل بهتر نکند یا احساس ناخوشایندی را کاملاً از بین نبرد، اما می‌تواند این قدرت را به شما بدهد که به شیوه‌ای سالم‌تر با مشکلات کنار بیایید. همچنین به شما کمک می‌کند که احساس بهتری نسبت به خود و زندگی داشته و کمتر درگیر الگوهای تکراری آسیب زننده باشید. برای اینکه بیشترین بهره را از روان‌درمانی ببرید بهتر است به نکات زیر توجه کرده و آنها را رعایت نمایید:
– مطمئن شوید که با درمانگر خود احساس راحتی می کنید. اگر با تراپیست خود راحت نیستید، به دنبال درمانگر دیگری باشید که بتواند احساس راحتی بیشتری به شما بدهد.

– از رویکرد روان‌درمانی تراپیست خود آگاه شوید. در برخی رویکردها درمانگر و مراجع فعال‌تر از سایر رویکردهاست. به اهمیت این نکته و مفید بودن آن به عنوان فردی که در صدد تغییر است توجه کنید. فعال بودن یا فعال نبود در فرایند درمان می‌تواند مطلوب شما باشد یا نباشد. در این خصوص به ذهن خود مراجعه کنید!

– مطلوب بودن رابطه با درمانگر را ارزیابی کنید. یک نکته بسیار مهم در فرایند تراپی این است که بتوانید با درمانگر خود ارتباط برقرار کنید. در برخی موارد ممکن است رویکرد درمانی و شخصیت درمانگر چندان مطلوب شما نباشد. در چنین مواقعی سعی کنید آزادانه سوالات و نگرانی‌های خود از جلسه درمان را مطرح کنید. معمولاً درمانگران آماده دریافت چنین موضوعاتی هستند و سعی می‌کنند به نگرانی‌های شما پاسخ دهند. اما اگر با گذشت چند جلسه از فرایند تراپی همچنان احساس می‌کنید که با درمانگر راحت نیستید، سعی کنید درمانگر دیگری را امتحان کنید. داشتن حس مثبت به جلسات درمان و درمانگر برای دست یافتن به نتیجه مطلوب، بسیار مهم است.

– در جلسات اهداف مشخص و قابل اندازه‌گیری را دنبال کنید. باید مطمئن شوید که شما و درمانگرتان در مورد مسائل و اهداف اصلی، و نیز نحوه کار بر روی آنها توافق دارید. با هم می‌توانید اهداف درمانی را تعیین کرده و پیشرفت را در طول زمان اندازه‌گیری کنید. می‌توانید بدین منظور از “تست نشانه‌های پیشرفت در تراپی” استفاده کنید.

– در جلسات درمان صادق باشید. موفقیت در درمان، به تمایل شما برای به اشتراک گذاشتن افکار، احساسات و تجربیاتتان بستگی دارد. همچنین به این موضوع نیز بستگی دارد که آیا مایل به بررسی دیدگاه‌ها، ایده‌ها و رویه‌های جدید برای انجام کارها هستید یا خیر. اگر به دلیل تجربه احساسات دردناک، شرم یا ترس از واکنش درمانگر خود از صحبت کردن در مورد مسائل خاصی تردید دارید، به درمانگر خود اطلاع دهید

– برنامه درمانی خود را دنبال کنید. اگر احساس ناراحتی می‌کنید یا انگیزه کافی ندارید، ممکن است وسوسه شوید که از جلسات تراپی صرف نظر کنید. اما انجام این کار می‌تواند پیشرفت شما را متوقف کند. سعی کنید در تمام جلسات شرکت کنید و قبل از هر جلسه در مورد آنچه می‌خواهید به درمانگر خود بگویید، فکر کنید.

– انتظار نتایج فوری نداشته باشید. کار روی مسائل عاطفی ممکن است دردناک باشد و به کندی پیش برود. این امکان وجود دارد که تا شروع حس بهبودی به چندین جلسه روان‌درمانی نیاز داشته باشید.

– بین جلسات تکالیف خود را انجام دهید. اگر تراپیست از شما می‌خواهد که افکار خود را ثبت کنید یا مهارت‌های مقابله‌ای را در خارج از جلسات درمانی خود تمرین کنید، حتماً این کار را انجام دهید. این تکالیف می‌تواند به شما کمک کند تا آنچه که در جلسات روان‌درمانی آموخته‌اید را در محیط واقعی به کار ببرید.

– اگر فکر می‌کنید روان‌درمانی کمکی نکرده، با درمانگر خود صحبت کنید. اگر بعد از چندین جلسه احساس نمی‌کنید که از درمان سود می برید، در مورد آن با درمانگر خود صحبت کنید. شما و درمانگرتان ممکن است تصمیم بگیرید که تغییراتی ایجاد کنید یا روش دیگری را امتحان کنید که ممکن است موثرتر باشد.

سخن پایانی

در این مقاله به پاسخ سوالاتی چون “روان‌درمانی یا تراپی چیست و چه کاربردی دارد؟”، “چه موقعی باید تراپی را شروع کرد؟” و “انواع روش‌های روان‌درمانی کدامند؟” پرداخته شد. در این مقاله تلاش شد تا شما دید جامعی از تراپی یا روان‌درمانی، انواع مختلف روان‌درمانی، طول مدت آن و نکاتی در مورد اثربخش‌تر کردن فرایند آن داشته باشید. همچنین توضیح داده شد که چه زمانی باید برای شروع جلسات روان‌درمانی مراجعه نمایید. شما می‌توانید با شروع جلسات تراپی آنلاین با دکتر مژگان لطفی، متخصص روانشناسی بالینی، برای رفع مشکلات و مسائل خود یا عزیزانتان در زمینه مشاوره ازدواج‌، زوج‌درمانی، خانواده‌درمانی، درمان اضطراب و افسردگی پس از مهاجرت و غیره، اقدام کنید.

منابع

– Cuijpers, P., Karyotaki, E., Reijnders, M., Purgato, M., & Barbui, C. (2018). Psychotherapy for depression: A meta-analytic review. Psychological Bulletin, 144(7), 734–765.
https://doi.org/10.1037/bul0000158
– Wampold, B. E., & Imel, Z. E. (2015). The great psychotherapy debate: The evidence for what makes psychotherapy work (2nd ed.). Routledge.