آیا کودک شما برای انجام برخی کارهای ساده، بیش از حد زمان می‌گذارد؟ آیا در حمام یا دستشویی بیش از حد معمول می‌ماند؟ نسبت به برخی مسائل جزئی حساس است و بیش از حد واکنش نشان می‌دهد؟ موارد گفته شده احتمال وجود اختلال وسواس در کودکان را مطرح می‌کند. اختلال وسواسی جبری یک اختلال روانی شایع و متداول است که در کودکان و برزگسالان دیده می‌شود. مشخصه‌ی این اختلال وسواس فکری و اشتغال بیش از حد ذهن به برخی مسائل خاص است که به دنبال آن فرد احساس اجبار برای انجام برخی کارها به طور مکرر و وقت گیر می‌کند. این اختلال زمان و انرژی زیادی از فرد می‌گیرد و زندگی روزمره‌ی او را دچار مشکل می‌کند. در این مقاله به بررسی و توضیح اختلال وسواس در کودکان می‌پردازیم.
علایم و نشانه‌های اختلال وسواسی جبری در کودکان
علایم در هر کودک ممکن است متفاوت از کودک دیگر باشد؛ علایم زیر از جمله متداول‌ترین علایم وسواس در بین کودکان هستند:
- وسواس و نگرانی نسبت به جرم و کثیفی
- ترس از دست زدن به سطوح
- نگرانی در مورد امنیت خانه نظیر قفل بودن در و یا خاموش بودن گاز و یا وسایل برقی
- اشتغال و درگیری بیش از حد نسبت به نظم و ترتیب؛ برای مثال منظم بودن ظاهر تکالیفشان، قرینه بودن چیدمان وسایل و …
- اضطراب و نگرانی از صدمه زدن به اطرافیانشان
به دنبال وسواس و نگرانی‌های ذهنی گفته شده، کودکان احساس اجبار برای انجام کارهای زیر می‌کند:
- شستشوی مداوم دست، حمام کردن و یا تعویض مداوم لباس؛ ممکن است در مدرسه مکررا برای رفتن به دستشویی اجازه بگیرد.
- احساس اجبار و الزام برای تکرار یکسری کلمات و یا دعاها برای جلوگیری از یک اتفاق بد
- اطمینان جویی مداوم از والدین و یا معلم
- اجنتاب کودک از موقعیت‌هایی که کودک احساس می‌کند ممکن است در آن مکان یا موقعیت‌ها اتفاق بدی بیفتد
- گیر کردن در تکالیف؛ کودکی که به اختلال وسواسی جبری مبتلاست، ممکن است تکلیف ساده‌ای را چندین بار انجام دهد تا به شکل و نظم دلخواهش آن را بنویسد و یا ممکن است در صورت حل نکردن و یا پاسخ ندادن به یک سؤال، نتواند به سؤال و تمرین بعدی برود.
علل شکل گیری وسواس در کودکان
علت اصلی این اختلال به طور دقیق مشخص نیست اما نتایج تحقیقات احتمال وجود مشکلی در ساختار یا شیمی مغز را مطرح می‌کنند. اختلال وسواس، در افراد خانواده دیده می‌شود و به نظر می‌رسد ریشه‌ی ژنتیکی داشته باشد اما ممکن است بدون سابقه‌ی خانوادگی نیز در فرد دیده شود. وسواس میتواند ناشی از یادگیری نیز باشد، مخصوصا در خانوادههایی که مراقبین و یا اعضای خانواده مبتلا به وسواس باشند.
راهکارهای درمانی
اولین قدم برای درمان کودکی که وسواس دارد، مراجعه به متخصص روانشناسی بالینی ویا روانپزشک، برای یک ارزیابی کامل و دقیق است. ارزیابی دقیق توسط یک متخصص سلامت روان، مشخص می‌کند که آیا علایم و نشانه‌های وسواسی کودک و اضطراب و تنش او، به دنبال یک اتفاق و حادثه‌ی آسیب زای به خصوصی بوده و یا مرتبط با دلایل دیگری است.
درمان شامل رفتار درمانی و دارو درمانی است. به ویژه، درمان شناختی- رفتاری به کودک کمک می‌کند، افکار و نگرش منفی را با افکار مثبت‌تری جایگزین کند؛ روش‌های کارآمدتر در فکر کردن به رفتارهای کارآمدتر در کودک منجر می‌شود. رفتار درمانی میتواند شامل مواجه‌های تدریجی کودک با ترس‌هایش، در محیط و شرایط امن باشد؛ این روش به آنها کمک می‌کند تا یاد بگیرند که در صورت انجام ندادن اعمال تکراری و تشریفاتی، اتفاق فاجعه آمیزی رخ نمی‌دهد و همین امر به کاهش اضطراب آنها کمک می‌کند. ممکن است کودک به رفتار درمانی به تنهایی پاسخ دهد و یا به ترکیبی از هر دو روش رفتار درمانی و دارو درمانی نیاز داشته باشد.
مقاله پیشنهادی «وسواس چیست؟ انواع وسواس و روش‌های درمان آن»
در برخورد با کودکی که تشخیص اختلال وسواس گرفته چه کنیم
زمانی که کودک وسواس داشته باشد، تمامی اعضای خانواده به نحوی درگیر می‌شوند. ممکن است پدر و مادر و یا خواهر و برادر کودک درگیر اعمال تکراری و تشریفاتی کودک شوند. در چنین شرایطی بسیار مهم است که کودک احساس کند علی رغم هر مسأله‌ای دوست داشته می‌شود و خانواده از او حمایت می‌کند. موارد زیر، از جمله اقداماتی هستند که می‌توان به منطور تقویت ارتباط با کودکی که وسواس دارد انجام داد:
- انتظارات خود را با واقعیت تنظیم کنید: تغییرات، حتی از نوع مثبت خود می‌توانند برای کودک استرس‌زا باشند؛ در چنین شرایطی ممکن است رفتارهای وسواسی کودک تشدید شوند، بهتر است در این شرایط به جای سرزنش و قضاوت کودک، با او احساس همدردی کنیم و تشدید علایم او را واکنشی طبیعی به شرایط پیش آمده بدانیم.
- در خانه محیط امنی برای کودک فراهم کنید: هرچه بیشتر کودک خود را قضاوت و سرزنش کنید، تنش و اضطراب او بیشتر خواهد شد. کودک شما نیاز به حمایت و تشویق دارد، البته این حمایت نباید به صورت مشارکت در رفتارهای وسواسی او باشد. به کودک خود بگویید که اضطراب و نگرانی او را درک می‌کنید ولی به او کمکی در انجام رفتارهای وسواسی‌اش نخواهید کرد.
- از مقایسه‌ی کودک خود با سایر هم سن و سالانش بپرهیزید: اختلال وسواس ممکن است در افراد مختلف با شدت‌های مختلفی بروز و عود کند و سرعت بهبود و پیشرفت در کودکان مختلف متفاوت است و بهبود و پیشرفت کودک خود را با خودش مقایسه کنید و نه با سایر کودکان.
- پیشرفت‌های جزئی کودک خود را ثبت کنید: پنج دقیقه کمتر در حمام ماندن و یا یک دور کمتر چک کردن، ممکن است برای کودک شما پیشرفت بزرگی باشد. به خاطر داشته باشید، کودک شما برای پیشرفت‌های به ظاهر کوچک و جزئی انرژی زیادی صرف می‌کند و نیاز دارد تلاش او دیده شود.
نتیجه‌گیری
اختلال وسواسی جبری در کودکان، عملکرد کلی آنان در خانه و مدرسه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است روی روابط او با اعضای خانواده و هم سن و سالانش و عملکرد تحصیلی او اثر منفی داشته باشد. کودکان ممکن است متوجه این مشکل نشوند و یا در مورد آن با کسی صحبت نکنند، توجه به علایم گفته شده و نیز عملکرد کلی کودک در تشخیص و اقدام درمانی به موقع، مؤثر و کمک کننده است.
