تله‌های ذهنی یا تله‌های شخصیتی را بهتر بشناسیم !! + پرسشنامه

تله‌ی ذهنی، به الگوهای تکراری و طرحواره‌­های ذهنی گفته می‌شود که از دوران کودکی در فرد شکل گرفته و در تمامی موقعیت‌ها و جنبه های مختلف زندگی همراه اوست. بر اساس تجربیاتی که در کودکی و در محیط خانه و در تعامل با اعضای خانواده و به خصوص با مراقبین اصلی داشته‌ایم، الگوهای خاصی از فکر، احساس و عمل کردن در ما شکل گرفته و روی تمامی جنبه‌های زندگی ما تأثیر می‌گذارد. تله‌های ذشخصیتی سوگیری دارند و همیشه مطابق با واقعیت زندگی فرد نیستند و فرد را در روابط، افکار و احساسات تکراری و آسی‌ب­زا گیر می‌اندازند.

ویژگی‌های تله­‌های ذهنی

هرچند که تله‌های ذهنی مختلف، ممکن است ویژگی‌های متفاوتی داشته باشند، اما همگی آن­ها شباهت‌های اساسی و بنیادین با یکدیگر دارند از جمله این­که:

• اغلب تله‌های ذهنی در کودکی شکل می‌گیرند.
• تله‌های ذهنی روی اغلب جنبه‌های زندگی فرد از جمله روابط، عزت نفس، مسایل کاری و… تأثیر منفی دارند.
• تله‌های ذهنی، آسیب‌زا هستند.
• معمولا احساسات و هیجانات منفی در فرد ایجاد می‌کنند.
• خلق فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند و در طول زمان ممکن است باعث بروز اختلالات اضطراب و افسردگی در فرد شوند.
• تکرار شونده هستند و در موقعیت‌های مختلف، احساسات و رفتارهای تکراری را در فرد برمی‌انگیزند.
• اغلب، مغایر با واقعیت هستند و تصویر سیاه و سفیدی از زندگی در باور فرد ایجاد می‌کنند.
• عمیق، با نفوذ و پایدار هستند.

تله های ذهنی چگونه شکل می‌گیرند؟

در شکل‌گیری تله‌های ذهنی، هر دو عامل ژنتیک و محیط دخیل هستند، اما به نظر می‌رسد، نقش محیط بسیار پررنگ باشد و در واقع تله‌های ذهنی، از رفتاری که والدین یا همسالان با ما داشتند، نشأت می‌گیرد. رفتاری که در کودکی با ما شده، نحوه‌ای که به نیازهای ما توجه شده و شکل ارتباطی که در کودکی، اطرافیانمان با ما داشته‌اند، در شکل‌گیری تله‌های شخصیتی مؤثرند.

• بزرگ شدن با فقدان و بی­‌ثباتی و احساس عدم امنیت؛ افرادی که یکی از اعضای خانواده یا یکی از عزیزان خود را در کودکی به دلیل فوت از دست داده‌­اند و یا به دلیل سفر یا بیماری، مدتی تنها بوده باشند احساس فقدان و ناامنی می‌کنند.
• داشتن والدین سوء استفاده‌­گر یا والدین بی توجه؛ والدینی که نسبت به کودک و نیازهای او بی توجه هستند و نیازهای خودشان را در اولویت می‌گذارند.
• والدین متوقع و والدینی که به نظر می‌رسد هیچ گاه راضی نیستند.
• والدینی که مدام مشاجره و دعوا دارند.
• والدینی که بیش از حد حمایت‌کننده هستند و به کودک اجازه‌ی عمل مستقلانه نمی‌دهند.

انواع تله‌های ذهنی کدام‌اند؟

۱۱ نوع تله‌ی ذهنی یا تله شخصیتی وجود دارد که به ترتیب آن­ها را توضیح می‌دهیم:

1. تله‌ی ذهنی رها شدگی

طرحواره‌‌ی ناسازگاری که فرد احساس می‌کند کسانی را که دوست دارد، از دست می‌دهد و در نهایت تنها می‌ماند. برای شناخت بیشتر به مقاله «تله‌ی رهاشدگی چیست؟» مراجعه کنید.

2. تله‌ی ذهنی بی‌اعتمادی

الگوی فکری که فرد مدام در این ترس به سر می‌برد که مبادا دیگران به او صدمه بزنند، به او تهمت و توهین کنند و دروغ بگویند. چنین تله‌ی ذهنی باعث می‌شود فرد مدام از دیگران کناره گیری کند و از صمیمی شدن بترسد. برای شناخت بیشتر به مقاله «تله‌ی ذهنی بی‌­اعتمادی» مراجعه کنید.

3. تله‌ی ذهنی وابستگی

فردی که تله‌ی ذهنی وابستگی دارد، مدام احساس می‌کند که برای انجام کارهایش به دیگران نیازمند است و بدون کمک دیگران قادر نخواهد بود، از پس خودش بربیاید.

4. تله‌ی ذهنی محرومیت هیجانی

افرادی که این طرحواره‌ را دارند، احساس می‌کنند به اندازه‌ی کافی دوست داشته نمی‌شوند و اطرافیانشان آنها را درک نمی‌کنند و هنگام سختی و مشکلات کسی حاضر نیست به آن­ها کمک کند. برای شناخت بیشتر به مقاله «تله‌ ذهنی محرومیت هیجانی» مراجعه کنید.

5. تله‌ی ذهنی طرد اجتماعی

افرادی که این تله‌ی ذهنی را دارند، حس می‌کنند با دیگران متفاوت هستند، در گروه‌های مختلف اجتماعی خود را متعلق به آن گروه و اجتماع نمی‌دانند و تمایل به انزوا دارند. برای شناخت بیشتر به مقاله «تله ذهنی طرد اجتماعی چیست؟» مراجعه کنید.

6. تله‌ی ذهنی نقص و شرم

این تله‌ی ذهنی، این احساس را به فرد می‌دهد که یک عیب یا ایراد اساسی دارد و احساس ارزشمندی و دوست داشتنی بودن نمی‌کند. برای شناخت بیشتر به مقاله «تله‌ی نقص و شرم» مراجعه کنید.

7. تله‌ی ذهنی شکست

افرادی که تله‌ی ذهنی شکست دارند، حتی در صورت به دست آوردن موفقیت‌ها و دستاوردهای قابل توجه، از درون احساس شکست و حقارت می‌کنند و به طور کلی نسبت به شکست، انتقاد و تحقیر شدن بسیار حساس و آسیب پذیر هستند. برای شناخت بیشتر به مقاله «تله ذهنی شکست چیست؟» مراجعه کنید.

8. تله‌ی ذهنی اطاعت

افرادی که این تله‌ی ذهنی را دارند، همواره سعی در برآوردن نیازها و خواسته‌های دیگران دارند و نیازهای دیگران را نسبت به نیازهای خودشان در اولویت می‌گذارند. برای شناخت بیشتر به مقاله «تله ذهنی اطاعت» مراجعه کنید.

9. تله‌ی ذهنی استحقاق

افرادی که این طرحواره را دارند، فکر می‌کنند نسبت به سایر افراد، برتری و امتیاز ویژه‌ای دارند، در نتیجه باید همه چیز مطابق میل آنها باشد و تمامی افراد، مطابق میل و خواسته‌ی او عمل کنند. برای شناخت بیشتر به مقاله «تله‌ی استحقاق چیست؟» مراجعه کنید.

10. تله‌ی ذهنی معیارهای سخت‌گیرانه

افرادی که تله‌ی ذهنی را دارند، در همه‌ی جنبه‌های زندگی خود معیارها و ملاک‌های سخت‌گیرانه‌ای دارند و اهمیت زیادی به پول، موفقیت، زیبایی، موقعیت اجتماعی و سایر مسایل زندگی می‌دهند و برای به دست آوردن آنها هرکاری می‌کنند. برای شناخت بیشتر به مقاله «تله‌ی ذهنی معیارهای سرسختانه و عیب­‌جویی افراطی» مراجعه کنید.

11. تله‌ی ذهنی آسیب پذیری

این طرحواره، با این احساس همراه است که دنیا جای ناامنی است و فرد مدام نگرانی و انتظار بروز فاجعه و یک اتفاق بد را دارد.

آیا تله‌های شخصیتی قابل تغییر هستند؟

تله‌های ذهنی از کودکی در ما شکل می‌گیرند و روی تمامی جنبه‌های زندگی تأثیر دارد و نفوذ زیادی روی تمامی کارهایی که می‌کنیم، انتخاب‌هایمان، روابطمان و احساساتمان دارند؛ از این رو تغییر آنها کار دشوار و زمان‌بری به نظر می‌رسد. اما با کمک گرفتن از یک متخصص و درمانگری که طرحواره‌ها را می‌شناسد، می‌توان در مسیر درمان و تغییر تله‌های ذهنی قرار گرفت. اولین و مهم‌ترین قدم در تغییر تله‌های ذهنی، شناخت دقیق آنهاست. آگاهی به این­که چه طرحواره و تله‌ی شخصیتی روی رفتارهای ما اثر می‌گذارد، بینشی به ما می‌دهد و کار را برای تغییر تله‌ی ذهنی راحت­‌تر می‌کند. به کمک درمانگر و متخصص، درد و رنجی که منشأ تله‌ی ذهنی ماست و از کودکی همراه خود داشته‌ایم را حس می‌کنیم و با خودمان و احساساتمان همدلی می‌کنیم. آگاهی و ارتباط با منشأ و ریشه‌ی تله‌ی ذهنی، همدلی و پذیرش رنجی که در آن هستیم، مقدمه‌ای برای تغییر و به دست آوردن بینش جدید و روش‌های جدید و جایگزینی برای فکر کردن، احساس کردن و رفتار است.

آیا طرحواره درمانی با هدف تغییر تله­‌ها از طریق آنلاین امکان پذیر است؟

به دلیل شرایط زندگی امروزه، صرفه جویی در زمان و هزینه و امکان دسترسی، مشاوره‌ی تلفنی و آنلاین، سالهاست که در کنار مشاوره‌ی حضوری، یکی از روش‌های مشاوره و درمان است و افراد زیادی خدمات مشاوره‌ای آنلاین را به دلیل مزایایی که دارد، ترجیح می‌دهند. طرحواره درمانی، همچون سایر روش‌های درمانی، می‌تواند به صورت آنلاین و تلفنی به کار گرفته شود. تخصص و مهارت درمانگر در حوزه‌ی طرحواره درمانی و تسلط او به طرحواره‌ها و شیوه‌های تغییر آن­ها، در کنار مهارت در جلب اعتماد و برقراری ارتباط با مراجع در اثرگذاری طرحواره درمانی، چه به صورت حضوری و چه به صورت آنلاین، تعیین کننده است.

چگونه می‌توانیم از تله‌های ذهنی خود آگاه شویم؟

تله‌های ذهنی به دلیل عمق و نفوذی که در باورها، افکار و احساسات ما دارند، به سختی قابل تشخیص و شناسایی هستند. توجه به شکست‌های عاطفی، مشکلات ارتباطی، ناراحتی‌ها، مشکلاتی که به نظر می‌رسد مدام در موقعیت‌های مختلف برای ما تکرار می‌شوند و علی رغم تلاش زیاد موفق به حل آن­ها نبوده‌ایم، می‌توانند به ما در شناسایی تله یا تله‌های ذهنی‌مان کمک کنند. پرسشنامه‌ی ۲۲ سؤالی که جفری یانگ آن را طراحی کرده، با پرسش در خصوص ابعاد مختلف شخصیت، طرحواره‌های ناسازگار افراد را مشخص می‌کند و نتایج پرسشنامه وجود مشکل در هر یک از تله‌های ذهنی را نشان می‌دهد که البته به تفسیر و بررسی یک متخصص روانشناسی نیز نیاز دارد.

پرسشنامه تله‌های یازده گانه ذهنی