همه افرادی که در سنین نوجوانی و جوانی قرار دارند، در معرض تجربه دلبستگی‌های عاطفی و به اصطلاح عاشق شدن هستند. این نوع دلبستگی و تجربه عاشق شدن اگرچه یکی از جذاب‌ترین و شیرین‌ترین تجربیات هر انسانی است، اما با عوارضی نیز همراه است. هر نوع دلبستگی و عشقی که افراد تجربه میکنند لزوما واقعی، سالم و متناسب با موقعیت و شرایط آنها نیست و ممکن است مدتی بعد از شروع رابطه، به هر دلیلی دچار ناکامی شده و این رابطه سرانجام خوبی نداشته باشد و نهایتا به قطع رابطه عاطفی و تجربه شکست عشقی بی‌انجامد. ناکامی در یک رابطه عاطفی معمولا منجر به تجربه نوعی سوگ عاطفی شده و فرد را در معرض انواع مشکلات روانشناختی همچون افسردگی، اضطراب ، سرخوردگی، ناکامی و درماندگی و … قرار می‌دهد. در این مقاله قصد داریم ابعاد مختلف سوگ و بالاخص سوگ عاطفی پس از شکست عشقی را مورد بررسی قرار دهیم.
چه اتفاقاتی باعث سوگ در افراد میشود؟
سوگ با از دست دادن و فقدان در ارتباط است. مرگ عزیزان یا از دست دادن کسانی که دوستشان داریم و به آنها دلبسته‌ایم، طلاق، جدایی، از دست شغل یا موقعیتی مهم و تغییر محل زندگی از جمله اتفاقات مهمی هستند که منجر به بروز علایم سوگ می‌شوند. بطور کلی افراد ممکن است بنا به یکی از اتفاقات زیر دچار سوگ شوند:
- از دست دادن یکی از اعضای خانواده، دوست و یا حیوان خانگی
- از دست دادن یک رابطه و یا ازدواج
- از دست دادن منزل، محله و یا اجتماعی که به آن احساس تعلق خاطر دارند
- از دست دادن و یا تغییر شغل
- بی ثباتی مالی
- از دست دادن یک هدف، آرزو یا رویای مهم
- از دست دادن سلامتی و یا تغییر در وضعیت جسمانی
سوگ چه علائمی دارد؟
بروز سوگ در افراد ممکن است با نشانه‌های مختلف عاطفی، هیجانی و رفتاری خود را نشان دهد. در ادامه به برخی از علایم شایع پس از بروز سوگ پرداخته میشود:
علایم عاطفی و هیجانی سوگ: افرادی که سوگ را تجربه میکنند، علاوه بر احساس غم، موجی از احساسات مختلف، از خشم و نفرت و عصبانیت گرفته تا احساس راحتی و گاهی شادی را نیز تجربه میکنند. ممکن است لحظاتی در آرامش و در حال انجام کارهای روزمره‌ی خودشان باشند و ناگهان دچار بغض و یا شروع به گریه کنند. افرادی که سوگ را تجربه میکنند، معمولاً احساسات گیجکننده و پیچیدهای را تجربه میکنند. احساساتی نظیر:
- غم و ناراحتی از دست دادن عزیز و در عین حال خوشحالی از اینکه عزیزشان در آرامش است؛ به خصوص در مواردی که عزیز از دست رفته بیمار بوده و به طور خاص بیماری مزمنی داشته است
- احساس گناه
- و احساسات گاها متناقضی از جمله خشم، ناراحتی و افسوس خوردن در ارتباط با از دست دادن یک دوست و یا یک رابطه
علایم جسمی: سوگ پدیده ای است که بر روی سیستم عصبی و سیستم ایمنی بدن اثر زیادی دارد. از جمله علایم فیزیکی سوگ می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس خستگی زیاد
- سردرد
- بی قراری
- بی خوابی یا خواب نا آرام و منقطع
- مشکلات مفصلی و استخوانی
- احساس گرفتگی و درد در قفسه سینه
- تغییر در اشتها
علایم رفتاری سوگ: افراد غیر از علایم عاطفی و هیجانی ممکن است رفتارهای خاصی را نیز در زمان سوگ نشان دهند. برخی از نشانگان رفتاری شایع در زمان سوگ شامل موارد زیر است:
- گیجی و سردرگمی
- مشکل در تصمیمگیری و تفکر
- از دست دادن امید و انگیزه
- مشکل در توجه و تمرکز بر روی کارها
- مشکل در انجام مسؤولیت‌های روزمره
مقاله پیشنهادی: کنترل‌گری چیست؟ نشانه‌ها و ویژگیهای شخصیت کنترل‌گر
سوگ عاطفی چیست؟
وقتی بین دو نفر نوعی دلبستگی عمیق و عاطفی شکل می‌گیرد، جنبه‌های مختلف زندگی این افراد نیز شکل متفاوتی به خود می‌گیرد. در واقع هر دو نفر زندگی خود را بر اساس این رابطه تغییر داده و خود را با آن هماهنگ میکنند. گاهی حتی در خیال‌پردازی‌های خود در مورد آینده نیز تمام جزئیات برنامه‌های خود را بر اساس حضور نفر مقابل در نظر می‌گیرند و به نوعی انگار زندگی فقط با وجود این فرد است که معنا پیدا می‌کند. علاوه بر تغییر رفتارها، تغییر احساسات نیز تغییر مهمی است. معمولا افرادی که در رابطه عاطفی هستند، دلبستگی قابل ملاحظه‌ای به یکدیگر پیدا میکنند. حال تصور کنید این رابطه به سرانجام نرسد و منجر به جدایی و شکست عشقی شود. شکست عشقی مسلما به راحتی اتفاق نمی‌افتد و عوارض و صدمات روانی زیادی با خود به همراه دارد. این فقدان و جدایی منجر به تجربه حالات روانشناختی خاصی میشود که به آن سوگ عاطفی گفته میشود. زیرا با نوعی فقدان همراه است.
فردی که هر روز کنار شما بوده است و یا از نظر روانی به او دلبسته و وابسته شده بوده‌اید و ساعت‌های زیادی با او وقت می‌گذراندید و نوازش‌های عاطفی و روانی را از او دریافت می‌کردید و زندگی آینده خود را بر مبنای حضور او تصور می‌کردید، دیگر نیست و شما باید همه چیز را مجددا و بدون حضور او بازسازی کنید. مسلما این بازسازی، کنار آمدن با نبودن و فقدان حمایت عاطفی مسیر سخت و طاقت‌فرسایی هست و به مدت زمان زیادی نیاز هست تا این زخم عاطفی پس از شکست عشقی ترمیم شود.
مراحل سوگ عاطفی
روانشناسان تجربه سوگ عاطفی پس از شکست عشقی را همانند یک سفر می‌دانند که باید مراحل مختلف آن طی شود تا سرانجام شخص بتواند به پذیرش و آرامش برسد. سوگ عاطفی به طور کلی دارای چند مرحله است. این مراحل به صورت خطی پیش نمی‌روند و ممکن است فردی یک مرحله را تجربه نکند یا برعکس در یک مرحله باقی بماند و نتواند وارد مرحله بعدی بشود. گاهی مراحل خیلی طولانی و یا خیلی سریع طی می‌شوند و الزاما این مراحل به صورت متوالی و پشت سر هم اتفاق نمی‌افتند.
مرحله انکار
اولین مرحله سوگ عاطفی، شوک و انکار است. خیلی از اوقات باور کردن شکست عشقی بسیار سخت است، بنابراین فرد انکار می‌کند و تا مدتها از دست دادن فرد مورد علاقه و رابطه عاطفی را باور ندارد. فردی که در حال تجربه سوگ عاطفی است ممکن است با خود تصور کند که او برمی‌گردد و همه این اتفاقات گذارا هست. یا ممکن است به طور کلی همه چیز را منکر شود و بگوید بهتر است که بهم خورد و اصلا ناراحتی ندارد.
مرحله خشم
پس از مرحله انکار، فرد کم‌کم وارد فاز خشم و عصبانیت میشود. فرد خشمگین گاهی دلتنگ میشود. ممکن است بارها خشم خودش را به فرد مقابل نشان دهد و گاهی حتی ممکن است به تخریب شخصیتی و شغلی او هم اکتفا نکند. گاهی اوقات افراد به خود حق می‌‌دهند که از طرف مقابل انتقام بگیرند. این خشم گاهی حتی ممکن است معطوف به خود فرد شود و خودش را بابت اتفاقی که افتاده مقصر بداند و دچار خودسرزنشگری شود
مرحله غم
فردی که دچار شکست عشقی شده استف معمولا بعد از انکار و خشم کم‌کم می‌پذیرد که رابطه از دست رفته است و دچار احساس غم بسیار زیادی میشود. معمولا در این مرحله افراد زیاد گریه میکنند و احساس ناامیدی خیلی زیادی دارند. احساس غم و بی‌لذتی و بی‌تفاوتی نسبت به محیط اطراف زیاد دیده میشود. در این مرحله ممکن است افراد اشتهای خود را از دست بدهند و حتی کاهش وزن قابل ملاحظه‌ای را تجربه کنند. احساس‌های ناامیدی، درماندگی، ناکامی و بی‌انگیزگی در این مرحله بسیار افراد دچار شکست عشقی را آزار می‌دهد.
مرحله پذیرش
پذیرش، آخرین مرحله در سوگ عاطفی پس از شکست عشقی هست. در این مرحله فردی که دچار سوگ عاطفی شده است از لحاظ روانی آماده ورود به زندگی جدید و شروع فعالیت‌ها میشود.
راهکارهای کنار آمدن با سوگ عاطفی
کنار آمدن با از دست دادن یک رابطه و یا فرد مورد علاقه در سوگ عاطفی پس از شکست عشقی، نیاز به زمان و تحمل احساس‌های منفی و گاهی متناقض دارد. موارد ذیل به تسریع و تسهیل در پشت سرگذاشتن سوگ پس از شکست عشقی به افراد کمک میکنند:
تلاش برای پذیرش: با اینکه انکار، یکی از مراحل طبیعی سوگ عاطفی است، اما طولانی شدن آن به پیچیده‌تر شدن سوگ منجر میشود. تلاش برای پذیرش اتفاقی که افتاده و احساسات همراه با آن و اجتناب از راه‌های مختلف برای برگرداندن شخص و رابطه از دست رفته، باعث میشود راحتتر بتوانید اتفاقی که افتاده را قبول کنید. پس از شکست عشقی، به جای عجله و فشار آوردن به خودتان برای حل شکست عشقی و هرچه زودتر برگشتن به زندگی عادی، سعی کنید شرایط فعلی خود را بپذیرید. سوگواری برای به سلامت گذشتن از شکست عشقی به ما کمک زیادی می‌کند. گاهی افراد دچار شکست عشقی فکر میکنند که باید به سرعت غم، اندوه، خشم، عصبانیت و تمامی احساسات منفی را پشت سر بگذارند. اما باید توجه داشت که تجربه غم، اندوه، عصبانیت، خشم و داشتن احساسات متناقص و متفاوت در زمانهای گوناگون کاملا طبیعی است و دقیقا چیزی است که به ما کمک می‌کند از شکست عشقی به زندگی عادی بازگردیم.
برقراری ارتباط با سایر دوستان و آشنایان: برقراری ارتباط با دیگر دوستان باعث میشود تحمل غم و دوری و تحمل احساس‌های منفی برای ما راحتتر باشد. انزوا و گوشه‌گیری باعث بدتر شدن علایم سوگ می‌شوند. در شرایطی که فرد رابطه‌ی عاطفی را از دست داده و دچار شکست عشقی شده، لازم است از وجود سایر افراد و سایر روابط بهره‌مند شود. اما همواره باید این نکته را مد نظر داشت که در چنین شرایطی بهتر است روی روابط صرفاً دوستانه تمرکز شود و نه شروع سریع یک رابطه عاطفی جدید! چرا که در این حالت فرد برای رهایی از غم از دست دادن یک رابطه عاطفی به طور شتابزده و عمدتاً به اشتباه، وارد یک رابطه عاطفی جدید میشود که اغلب اوقات سرانجامی جز جدایی و شکست عشقی دیگری ندارد!
اجتناب از ورود به یک رابطه عاطفی دیگر: بدون طی شدن مراحل سوگ و بدون پذیرش فقدان شخص از دست رفته و به اصطلاح پذیرفتن شکست عشقی، درگیر شدن در یک رابطه جدید، وضعیت را پیچیده تر خواهد کرد و کمکی به بهبود حال فرد نمی‌‌کند. پس باید حتی‌الامکان از شروع روابط عاطفی جدید اجتناب کرد. زمان لازم برای بهبود زخم‌ها و آسیبهای روانی و عاطفی ناشی از شکست عشقی بسته به نوع رابطه و مدت آن حداقل بین 3 تا 12 ماه است. اما باید توجه کرد که این زمان بسته به رابطه عاطفی شما می‌تواند بازهی کاملا متغیر و متفاوتی باشد.
خودمراقبتی: انجام فعالیت‌هایی که به بهبود روحیه و خلق کمک میکنند، میتوانند به راحتتر سپری شدن سوگ عاطفی پس از شکست عشقی کمک کنند. توجه به تغذیه، خواب کافی، تحرک و داشتن تفریحات مختلف؛ از جمله فعالیت‌های خود مراقبتی هستند که افراد میتوانند انجام دهند.
آیا برای سوگ عاطفی به مشاور مراجعه کنیم؟
سوگ عاطفی مراحل مختلفی دارد و طی کردن این مراحل مسلما با رنج روانشناختی همراه است. بنابراین تجربه هیجانات ناخوشایند بعد از سوگ عاطفی اجتناب‌ناپذیر است. مدت زمانی که طول می‌کشد تا افراد مراحل مختلف سوگ عاطفی را پشت سر بگذارند و به پذیرش برسند، در افراد مختلف متفاوت است و نمی‌توان زمان مشخصی را تعیین کرد. اما برای پاسخ به این سوال که آیا برای سوگ عاطفی به مشاور مراجعه کنیم یا نه؟ بهتر است به چند نکته توجه کنید:
مسلما تجربه غم، خشم, عصبانیت، ناراحتی و …. پس از شکست عشقی طبیعی است، اما اگر شدت این هیجانات به قدری زیاد است که عملکرد روزمره، تحصیلی یا شغلی شما را مختل کرده است و منجر به شکل‌گیری حالت‌های افسردگی یا اضطرابی در شما شده است یا برای کنترل هیجانات خود از شیوه‌های ناسالم مانند سیگار و … استفاده میکنید، بهتر است به یک متخصص روانشناسی بالینی مراجعه کنید.
اگر متوجه شده‌اید شکست عاطفی در شما منجر به شکل‌گیری بی‌اعتمادی و بدبینی فراگیر نسبت به جنس مخالف شده است و دیگر تمایل به برقررای رابطه جدید ندارید یا از برقراری روابط جدید ترس و واهمه دارید بهتر است با یک متخصص سلامت روان در مورد شکست عشقی صحبت کنید. مشاور به شما کمک می‌کند تا در مورد تجربیات خود آزادانه صحبت کنید و بتوانید مجددا حس اعتماد خود را به دست آورید.
در نهایت مراجعه به مشاور در مدیریت سوگ عاطفی به شما کمک می‌کند تا به شکل سالم، موثرتر و سریعتر هیجانات منفی ناشی از سوگ عاطفی پس از شکست عشقی را تحمل کنید، زخم‌ها و آسیبهای روانی ایجاد شده را ترمیم کنید و از همه مهم‌تر نسبت به دلایل این شکست عشقی بینش پیدا کنید و در آینده انتخاب بهتری داشته باشید.
سوالات متداول
1- چه مدت زمانی باید از رابطه عاطفی قبلی بگذرد تا بتوان رابطه جدیدی را شروع کرد؟
یکی از سوالات شایع در میان مراجعین این است که “چه مدت زمانی باید از رابطه قبلی و به اصطلاح شکست عشقی بگذرد تا بتوانم رابطه جدیدی را شروع کنم؟” در پاسخ به این سوال گفت که معمولاً مدت زمان مشخصی را نمی‌توان پیشنهاد کرد، چرا که این موضوع از فردی به فرد دیگر کاملاً متفاوت است. اما متخصصان در چنین شرایطی بازه زمانی شش ماه تا ۲ سال را پیشنهاد میکنند. دلیل تفاوت در این بازه، بستگی به شدت آشفتگی دارد که فرد ممکن است بخاطر سوگ عاطفی تجربه کند، اگر میزان آشفتگی شما ناشی از سوگ عاطفی کم بوده و در مدت کوتاهی توانستید زندگی عادی خودتان را از سر بگیرید، شاید مدت شش ماه برای شما کافی باشد. اما اگر آشفتگی شما مدت زمان زیادی طول کشید حتماً تا مدت نسبتاً طولانی از ورود به رابطه جدید اجتناب کنید. اگر نمی‌توانید در این خصوص میزان آشفتگی خود را با قطعیت بررسی کنید، حتماً از یک متخصصی روانشناسی کمک بگیرید.
2- تفاوت بین علائم سوگ و افسردگی چیست؟
بین سوگ و افسردگی تفاوتهای خاصی وجود دارد. از جمله مهمترین تفاوتها این است که علایم سوگ پس از یک فقدان ایجاد میشود، اما افسردگی ممکن است خود بخودی و بدون دلیل مشخص شروع شود. در افسردگی فرد عمدتاً از دست خودش عصبانی است و خودسرزنشگری دارد، اما در سوگ ممکن است خشم معطوف به طرف مقابل باشد. در افسردگی عملکرد روزانه فرد بیشتر از سوگ مختل شده و روال زندگی فرد به هم میریزد. علایم افسردگی معمولا شدیدتر و ماندگارتر هستند، اما در سوگ علایم با گذر زمان تا حدی بهبود مییابند.
.
