انسان موجودی اجتماعی است که بخش عمده‌ای از فرایندهای زندگی او بر مبنای ارتباط متقابل با همنوعانش مفهوم پیدا می‌کند. اگر نگاهی به فعالیت‌های روزمره خود بیندازید متوجه می‌شوید که دائما در حال برقراری ارتباط با اطرافیان خود هستید. کیفیت و احساس رضایت از زندگی تا حد بسیار زیادی به مهارت ارتباط موثر بستگی دارد. اگر نتوانیم به خوبی از این مهارت استفاده کنیم روابط صمیمی و حرفه‌ای ما تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و با یک مانع جدی در مسیر موفقیت رو به رو خواهیم بود.
مهارت ارتباط موثر چیست؟
اگر بخواهیم تعریف دقیقی از مهارت ارتباط موثر داشته باشیم بهتر است ارتباط را یک فرایند در نظر بگیریم. فرایندی که شامل رسیدن اطلاعات از یک نفر به نفر دیگر است. اما این انتقال اطلاعات و به طور کلی ارسال پیام به سادگی اتفاق نمی‌افتد. زیرا هر پیامی که منتقل می‌شود ترکیبی از سه بخش مجزا شامل کلام، احساس و زبان بدن است. مهارت ارتباط موثر یعنی بتوانیم همه این سه مولفه را به خوبی بشناسیم و یکپارچه کنیم. به منظور شکل‌گیری یک ارتباط موثر باید هم حالت کلامی و هم حالت احساسی درست منتقل شود.
پیامدهای عدم مهارت ارتباط موثر
-
احساس خلاء و تنهایی
برقراری ارتباط موثر یکی از اساسی‌ترین مهارت‌های زندگی است که چرا تقریبا از بدو تولد در ارتباط با دیگران قرار می‌گیریم و نیاز به تعامل داریم. بنابراین مهارت ارتباط موثر به ما کمک می‌کند تا به نیاز بنیادین خود به خوبی پاسخ دهیم. وقتی به شیوه مناسب ارتباط برقرار می‌کنیم می‌توانیم روابط و دوستی‌های خود را گسترش دهیم، از بودن در کنار دیگران لذت ببریم و حتی برای تشکیل روابط عاطفی عمیق و پایدار نیز اقدام کنیم. اما در صورتی که قادر به برقراری روابط موثر نباشیم دایره اطرافیانمان کوچک‌تر شده و به مرور دچار احساس تنهایی و خلاء خواهیم شد.
-
احساس ضعف و درماندگی
یکی از پیامدهای عدم مهارت ارتباط موثر احساس ضعف و درماندگی است. این پیامد مهم در روابط زناشویی و رابطه والدین و فرزندان به خوبی خود را نشان می‌دهد. بسیاری از زوجین و والدین از این موضوع شکایت دارند که حرف همسر یا فرزند خود را متوجه نمی‌شوند و یکدیگر را درک نمی‌کنند. این عدم درک و ناتوانی در انتقال پیام یا ناتوانی طرف مقابل در همراهی و همدلی افراد را دچار تعارضات عمده‌ای می‌کند و از آنجایی که این تعارضات ظاهرا غیرقابل حل به نظر می‌رسند افراد را دچار ضعف و درماندگی می‌کند.
-
عدم موفقیت شغلی
برقراری ارتباط موثر یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها در موفقیت شغلی و توسعه فردی است. امروزه در بسیاری از مصاحبه‌های شغلی و فرایندهای گزینش علاوه بر تخصص به مهارت‌های دیگری همچون هوش هیجانی و ارتباط موثر بهای زیادی داده می‌شود. مهارت ارتباط موثر به افراد کمک می‌کند با بسیاری از چالش‌های ارتباطی در محیط کار همچون رقابت‌های ناسالم یا رفتارهای مخرب به راحتی کنار آمده و آن را مدیریت کنند. در نتیجه تنش و تعارض در محیط کار تا حد زیادی کاهش پیدا کرده و فرد می‌تواند انرژی خود را صرف توجه و پیشرفت در کار کند. بنابراین عدم توانایی در برقراری ارتباط موثر در کاهش موفقیت شغلی بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
-
عدم ارضای نیازهای روانشناختی
یکی از نیازهای بنیادین و فطری هر انسانی تعامل با دیگران است. وقتی توانایی برقراری ارتباط موثر را نداشته باشیم به طور طبیعی نیاز فطری ما نیز پاسخ داده نمی‌شود. در نتیجه از کیفیت روابط خود راضی نیستیم و عدم صمیمت ما را رنج می‌دهد.
مقاله پیشنهادی «اختلال شخصیت اسکیزویید چیست؟ علائم و نشانه‌های آن»
روش‌های بهبود ارتباط موثر
-
هنر گوش دادن فعال
یکی از مهم‌ترین روش‌های بهبود ارتباط موثر گوش دادن فعالانه است. وقتی فعالانه گوش می‌کنید به شکل غیر کلامی به طرف مقابل خود این پیام را می‌دهید که او را درک می‌کنید. در گوش دادن فعال تماس حواس به شنیده‌ها متمرکز می‌شود و توجه کامل به صحبت های گوینده است. نشان دادن توجه به گوینده می‌تواند با پیام‌های کلامی یا غیرکلامی انتقال یابد. استفاده از تماس چشمی، تکان دادن سر به نشانه تائید، لبخند زدن، نشان دادن همراهی یا موافقت با صحبت‌های گوینده و نیز با گفتن کلماتی چون بله یا درست است می‌تواند گوینده را به ادامه صحبت‌های خود ترغیب کند.
-
به ارتباط غیرکلامی بها بدهید
حتی بدون حرف زدن هم، احساس‌ها و نگرش‌های خود را به طرف مقابل بیان می‌کنیم. با تبسم کردن در واقع می‌گوییم که ” من خوشحال هستم” با اخم و دست به سینه بودن می‌گویید من غمگین هستم و با دستان گره کرده و نگاه‌های عصبانی می‌گویید که من عصبانی هستم، از اینجا بروید. حتی موقعی که می‌خواهید هیچ پیامی را از خود صادر نکنید، سکوت و امنتاع از صحبت کردن این پیام را می‌رساند که ” من نمی‌خواهم در مورد آن صحبت کنم، مرا تنها بگذارید”. اغلب اوقات طرف مقابل زبان بدن ما را بیشتر از پیام‌های کلامی قبول دارد. به همین دلیل باید توجه زیادی به زبان بدن داشته باشیم.
-
درک اصول ارتباطی
برای اینکه بتوانیم از مهارت ارتباط موثر استفاده کنیم باید ابتدا آگاهی خود را درباره اصول ارتباطی افزایش دهیم. بدون درک اصول ارتباطی و آگاهی نمی‌توانیم ارتباط موثری داشته باشیم.
-
مذاکره کنید
مذاکره مهارتی است که به شما کمک می‌کند خواسته‌های خود را بدون گول زدن دیگران از آن‌ها بگیرید. مذاکره فرایندی است که طی آن افرادی که دارای نیازهای متفاوت یا متضاد هستند، می‌توانند به توافق منصفانه‌ای دست پیدا کنند. گرچه هر دو طرف در مذاکره می‌خواهند برنده باشند ولی یک گزینه قابل قبول دوجانبه به خواسته‌های آنان جامه عمل خواهد پوشاند.
-
ابراز احساسات
عدم توانایی صحبت کردن در مورد احساسات مهم‌ترین مانع در برقراری یک ارتباط موثر است. این احساس‌های ابراز نشده به عنوان مانعی برای صمیمیت هستند. وقتی به اطرافیان خود امکان می‌دهید که بدانند چه چیزی شما را عصبانی می‌کند، می‌ترساند و شما را خوشحال می‌کند دو اتفاق رخ می‌دهد: طرف مقابل همدلی و درک بسیار بیشتری با شما می‌توانند داشته باشد و می‌تواند رفتار خود را طوری اصلاح کند که نیازهای شما برآورده شوند. نمونه‌هایی از بیان احساسات می‌تواند جملاتی شبیه به این موارد باشد:
“وقتی در خانه تنها هستم احساس می‌کنم درد دکمرم به طور مداوم کم و زیاد می‌شود و به همین شکل احساس اضطراب می‌کنم”
” احساس می‌کنم تو را ناامید کردم و این واقعا مرا ناراحت می‌کند”
توجه داشته باشید بیان احساس‌ها با بیان مشاهدات، قضاوت‌های ارزشی یا نظرات تفاوت دارد. برای مثال جمله ” برخی اوقات احساس می‌کنم خیلی خشک هستی” ربطی به احساس‌ها ندارد. این جمله صرفا یک قضاوت است که تغییر یافته است.
-
صحبت کردن در مورد نیازها
هیچ کس به غیر از خودتان نمی‌داند که چه می‌خواهید. شما متخصص‌ترین و موفق‌ترین فرد در زمینه شناخت خواسته‌های خود هستید. یا این وجود ممکن است قاعده محکمی داشته باشید که شما را از بیان نیازهای خود باز بدارد. ممکن است انتظار داشته باشید همسرتان آنقدر تیز و روشن‌بین باشد که متوجه خواسته‌های شما بشود. شاید این جمله برای شما هم آشنا باشد:
” اگر تو عاشق من هستی، باید بدانی که از چه چیزی ناراحتم.” این جمله یک پیش‌فرض رایج در بین بسیاری از زوج‌ها است. از آنجایی که احساس می‌کنید خواستن مستقیم چیزی از فرد مقابل بد است، نیازهای خود را با پوشش عصبانیت یا آزردگی بیان می‌کنید. این که سعی کنید بدون بیان کردن نیازهای خود با فرد مقابل رابطه نزدیکی برقرار کنید شبیه این است که بخواهید ماشینی را بدون فرمان برانید. می‌توانید ماشین را سریع برانید ولی نمی‌توانید جهت آن را تغییر دهید یا دست‌اندازها را رد کنید. وقتی بتوانید نیاز خود را به صورت شفاف و حمایتی بیان کنید روابط زناشویی شما تغییر کرده و بهبود پیدا می‌کند. نیازها نباید با لحن تحقیرآمیز و قضاوتی بیان شوند. همسرانی که به طور صحیح نیازهای خود را بیان می‌کنند کسی را سرزنش نمی‌کنند یا کسی را مقصر نمی‌دانند.
نتیجه گیری
کیفیت زندگی افراد تا حد زیادی به توانایی آن‌ها در برقراری یک ارتباط موثر دارد. ارتباط موثر واسطه ای است برای برطرف کردن نیازهای خود و نیازهای دیگران. بنابراین مهم است که برای فراگیری این مهارت وقت بگذاریم و آگاهی خود را افزایش دهیم.
