به حالات و هیجاناتی که در این شرایط به شما گذشته توجه کنید: شب قبل از امتحان کنکور، نزدیک شدن به موعد مقرر تحویل پروژه‌ای، بحث و دعوا با همسر یا یک فرد صمیمی، یا تصمیم‌گیری راجع به قبول یا رد پیشنهادی سرنوشت ساز. قرار گرفتن در این موقعیتها و یا موارد مشابه آن باعث به وجود آمدن هیجاناتی میشود که برایتان ناآشنا نیست و هر چند وقت یکبار آن را از سر گذرانده‌اید. همه ما انسان‌ها احساساتی مانند نگرانی، تشویش و دلشوره را تجربه کرده‌ایم. حتی می‌توان گفت زندگی امروزه بدون نگرانی، امری محال و غیرممکن است و حتی گاهی داشتن کمی اضطراب، میتواند در برخی موقعیتها مفید هم باشد. اما نکته‌ای که باید بدان توجه کرد، میزان و شدت این نگرانی‌ها، تعداد دفعاتی که این نگرانی‌ها را تجربه می‌کنید، طول مدت و علت آن است. نام دیگر این احساس نگرانی، اضطراب است. اگر اضطرابی که تجربه می‌کنید از نظر شدت، تعداد دفعات و طول مدت به میزانی باشد که زندگی روزمره شما را دچار اختلال کند و مشکلات زیادی همراه خود داشته باشد، می‌توان گفت شما در حال تجربه کردن یکی از انواع اختلالات اضطرابی هستید.
اختلالات اضطرابی چیست؟
اختلال‌های اضطرابی یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی هستند که در میان مردم دیده میشود. افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی ترس و نگرانی‌ها را با شدت زیاد، به مدت طولانی و در موقعیتهای زیادی تجربه می‌کنند. دیگر ویژگی افراد مضطرب، ناتوانی در کنترل ترسها و نگرانی‌ها است که با علائم روانشناختی و فیزیولوژیک اضطراب همراه میشود و در نهایت موجب عملکرد نامطلوب فرد مضطرب میشود. این عملکرد که مشکلات زیادی در پی‌خواهد داشت موجب شدت بیشتر علائم و احساس اضطراب بیشتر فرد میشود. خوشبختانه راهکارها و درمانهای موثری در جهت کنترل اضطراب و درمان اختلال‌های اضطرابی توسط مشاوره و رواندرمانی انجام میشود.
علائم و نشانه‌های رایج اضطراب
علائم و نشانه‌های اضطراب به دو دسته کلی علائم فیزیولوژیک و روانشناختی تقسیم می‌گردد.
علائم فیزیولوژیک (جسمانی) شامل :
- افزایش ضربان و تپش قلب
- تنگی نفس، تنفس سریع و کم عمق
- احساس درد در قفسه سینه
- احساس خستگی و ضعف
- سردرد
- احساس گیجی و منگی
- تعریق، لرزش و گرفتگی عضلات
- تکرر ادرار، تاخیر ادرار، فشار ادرار
علائم روانشناختی شامل:
- احساس ناراحتی و نگرانی
- دلشوره زیاد و آزاردهنده
- عدم توانایی در تمرکز کردن
- بی‌قراری
- گوش به زنگی
- تحریک پذیری
- مشکلات خواب
اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر دائما درباره همه چیز بی‌قرار و ناراحت هستند و موقعیتهای بسیار زیادی، آنها را نگران میکند. فعالیت‌ها و اتفاقات روزمره برای آنها ترس و نگرانی‌های نامعقول به همراه دارد که قادر به کنترل آن نیستند. این افراد به شکل مستمر و بدون دلیل مشخصی علائم اضطراب را تجربه می‌کنند و همواره منتظر این هستند که فاجعه‌ای برای خودشان و یا اطرافیانشان رخ دهد. این افراد همراه علائمی نظیر تحریک‌پذیر بودن، مشکلات خواب، مشکل در تمرکز و گرفتگی‌های عضلانی را تجربه می‌کنند. در اغلب موارد اختلال اضطراب فراگیر با دیگر اختلالات اضطرابی و یا اختلال افسردگی همراه است.
فوبیای اجتماعی
فوبیای اجتماعی و یا اضطراب اجتماعی به ترس و نگرانی بیش از حد از موقعیتهای اجتماعی مانند سخنرانی کردن، حضور در جمع، ملاقات با افراد جدید و … گفته میشود. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی دائم به این فکر می‌کنند که دیگران آنها را چگونه قضاوت می‌کنند و درگیر این موضوع هستند که رفتاری نکنند تا آنها را خجالت زده کند مانند لغزش‌های کلامی و یا تلفظ اشتباه کلمه‌ای؛ به همین علت است که از موقعیتهای اجتماعی اجتناب می‌کنند. آنها تا زمانی که مجبور نباشند در جمع‌هایی که باعث برانگیخته شدن ترس‌شان میشود حاضر نمی‌شوند زیرا حضور در این شرایط با نشانه‌های ناخوشایند اضطراب همراه است.
اختلال هراس
اختلال هراس با نام اختلال پانیک نیز شناخته میشود. فرد مبتلا به این اختلال مرتبا حملات هراس یا پانیک را تجربه میکند. حملات پانیک معمولا بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. این حملات دارای نشانه‌های جسمی و روانی است. نشانه‌های روانی شامل ترس از دست دادن کنترل، ترس زیاد از مرگ و احساس این است مرگ فرد نزدیک است. نشانه‌های جسمی شامل افزایش ضربان قلب، احساس تپش قلب، تنگی نفس، احساس خفگی، تعریق، درد قفسه سینه، تهوع و ناراحت شکمی، احساس گرما یا سرما. زمانی که افراد دچار حمله میشود سعی میکند تا از جایی که هستند بیرون آیند به همین دلیل ممکن است پس از تجربه حملات پانیک از حضور در مکان‌هایی که احتمال می‌دهد دچار پانیک شوند خودداری کنند و حضور در مکان‌های بسته و شلوغ باعث نگرانی آنها میشود و می‌توان گفت از این منظر تا حدودی به آگورا فوبیا شبیه میشود.
آگورافوبیا
آگورافوبیا که با نام‌های گذرهراسی و بازارهراسی نیز شناخته میشود، نوع دیگری از اختلالات اضطرابی هستند. در این نوع اختلال، افراد با قرار گرفتن در موقعیتهای مشخصی مضطرب شده و حملات هراس را تجربه می‌کنند. اغلب این موقعیتها شامل: مکان‌های بزرگ و شلوغ مانند مراکز خرید و شهربازی، فضاهای بسته و محدود مانند آسانسور و سالن‌های نمایش، وسایل حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس و مترو، قرار گرفتن در میان جمعیت زیادی از افراد و تنها بیرون آمدن از خانه است. بطور کل می‌توان گفت افراد مبتلا به آگورافوبیا از موقعیت‌هایی وحشت دارد که خارج شدن از آنها برایشان دشوار است، زیرا با خود فکر می‌کنند که اگر در این شرایط دچار حمله هراس شود نمی‌تواند از آن نجات پیدا کند.
فوبیاهای خاص
به ترس و اضطراب شدید، مفرط و غیرمنطقی از یک شیء یا یک موقعیت خاص، فوبیای خاص گفته میشود. این اشیاء و موقعیتها به طور معمول برای دیگران ترسناک نیستند. معمولا فرد دچار فوبیا، ترس خود را غیرمنطقی ارزیابی میکند، اما نمی‌تواند برای کاهش این ترس و واکنش‌هایی که در برابر آن دارد اقدامی انجام دهد. طیف متنوع و گسترده‌ای از اشیاء و موقعیتها میتواند موجب فوبی در افراد شوند؛ از جمله حیواناتی مانند سگ و گربه، حشراتی مانند عنکبوت، محیط‌هایی مانند دریا و جنگل و … . واکنش این افراد به محرک‌هایی که برایشان ترسناک است، همان علائم و نشانه‌های اضطرابی مانند تپش قلب، احساس ضعف و نگرانی و … می‌باشد.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان و … و یا حوادثی که انسان‌ها مسبب آن هستند مانند جنگ، قتل، تجاوز و … علاوه بر اثرات مخرب فیزیکی و اقتصادی ؛ اثرات روانی جبران ناپذیری نیز برجای می‌گذارند. از جمله این تاثیرات، اختلالی تحت عنوان اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD می‌باشد. این اختلال معمولا در پی تجربه کردن و یا مشاهده حوادث تکان‌دهنده و ترسناکی به وجود می‌آید که در آن جان فرد به خطر افتاده است. اگر فرد پس از تجربه هولناکی که گذرانده است، دارای تغییرات و نشانگانی باشد که در ادامه می‌آید، می‌توان گفت فرد به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا شده است: یادآوری ناخواسته خاطرات ناراحت‌کننده به شکل مکرر، کابوس دیدن درباره حادثه ترسناک، فلش بک به حادثه هولناک (به این معنا که فرد به گونه‌ای رفتار میکند که انگار حادثه دوباره برایش در حال اتفاق افتادن است).
مقاله پیشنهادی «سوگ عاطفی چیست؟ و چگونه سپری آن را کنیم؟»
بطور کلی فرد سعی میکند از هرآنچه باعث یادآوری آن حادثه میشود اجتناب کند برای مثال به مکان‌های مشابهی که اتفاق را در آن تجربه کرده است نمی‌رود، ممکن است در یادآوری اتفاقات مربوط به حادثه عملکرد بدی نشان دهد، نسبت به دنیای بیرون نگاه منفی پیدا میکند، نمی‌تواند همانند گذشته هیجانات مثبتی مانند شادی را تجربه کرده و احساس بی‌لذتی میکند، دچار مشکلات خواب و بی‌خوابی میشود، آستانه تحمل کم شده و به سرعت عصبانی میشود و پرخاش میکند.
اختلال وسواسی جبری (OCD)
وجود افکار مزاحم و تکرار شونده‌ای که قابل کنترل نیستند و یا احساس نیاز به انجام کاری به روش خاص و یا وجود هر دو این موارد از نشانه‌های وجود اختلال وسواسی جبری در فرد می‌باشد. فرد مبتلا به این اختلال هجوم افکار و تصورات ناخواست‌های را تجربه میکند که برای او اضطراب آور و نگران کننده است. به همین علت سعی میکند با انجام فعالیت‌های تکراری این نگرانی را کاهش دهد. برای مثال یکی از مواردی که ممکن است برای شما هم آشنا باشد، وسواس تمیزی است؛ که در این نوع وسواس افراد فکر می‌کنند دستشان پس از یکبار شستشو هنوز کثیف است به همین دلیل رفتار شستشو را ادامه می‌دهند تا این رفتار از ناراحتی و نگرانی‌شان راجع به کثیفی جلوگیری کند. افکار وسواسی میتواند در حوزه‌های دیگری نیز وجود داشته باشد، اما شایع‌ترین الگو این اختلال وسواس آلودگی است که رفتار شستشو را به دنبال دارد.
الگو دیگری که وجود دارد وسواس شک و تردید است که در پی آن فرد برای کاهش نگرانی خود به رفتار وارسی و چک کردن می‌پردازد؛ همانند فردی که دائما به قفل بودن در منزل شک میکند و برای اطمینان برمی‌گردد تا برای چندمین بار آن را بررسی کند. الگوی وسواسی دیگر تنها افکار مزاحمی است که عمل و رفتاری به دنبال خود ندارد. در نهایت الگوی وسواس تقارن باعث میشود که افراد زمان زیادی را صرف قرینه‌سازی و انجام کارها با دقت فراوان کنند.
راه‌های درمان اختلالات اضطرابی
راه‌ها و روش‌های گوناگونی برای درمان اختلالات اضطرابی وجود دارد. دو رویکرد مهم و عمده‌ای که در این زمینه مورد استفاده قرار می‌گیرد رواندرمانی و دارودرمانی می‌باشد. رواندرمانی یا همان درمانهای روانشناختی دارای انواع متفاوتی می‌باشد که در ادامه به آنها اشاره میشود.
از جمله معروف‌ترین درمان‌ها در این زمینه درمان شناختی رفتاری (CBT) است. در این رویکرد شناخت یا به زبان ساده‌تر فکری که از ذهن ما عبور میکند مورد بررسی قرار می‌گیرد زیرا از اهمیت بالایی برخوردار است. اعتقاد درمانگرانی که از این رویکرد استفاده می‌کنند این است که اضطراب ریشه در شناخت و تفکر اشتباه فرد دارد و با تغییر این شناخت‌ها می‌توانیم به کاهش و کنترل اضطراب و نشانگان آن کمک کنیم. از طرف دیگر الگوهای رفتاری معیوبی نیز وجود دارند که روی اضطراب افراد اثر گذارند؛ بدین جهت در رویکرد رفتاری از فنونی مانند آرام سازی و پسخوراند زیستی (بیوفیدبک) استفاده میشود تا از این طریق علائم جسمی و در نتیجه رفتار فرد مورد اصلاح قرار گیرد.
دسته مهم دیگر درمان‌ها که مکمل درمانهای روانشناختی است، دارودرمانی می‌باشد. گستره‌ای از داروها در زمینه اضطراب تجویز می‌شوند که معروف‌ترین آنها خانواده بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام، آلپروزولام، کلونازپام و داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین مانند فلوکستین، فلووکسامین و … می‌باشد.
راه‌های کنترل اضطراب
راهبردهایی مختلفی برای کنترل اضطراب وجود دارد که هرکس میتواند متناسب با موقعیت و شرایط زندگی خود از آن بهره ببرد. از جمله تاثیرگذارترین موردی که اغلب نادیده گرفته میشود داشتن سبک زندگی سالم است. داشتن فعالیت بدنی، تغذیه مناسب و سالم، خواب کافی و به موقع و گذراندن وقت با خانواده و دوستان همگی از فاکتورهای سبک زندگی سالم هستند که به میزان قابل توجهی بر کنترل و کاهش اضطراب افراد تاثیر گذار است. بودن در زمان حال نیز میتواند به ما کمک کند تا اضطرابی را که ریشه در فکر به آینده دارد کنترل کنیم، زیرا مشغولیت فکری به آینده، خود یکی از دلایل ایجاد اضطراب است.
مقاله پیشنهادی «اختلال شخصیت خودشیفته و مشکلات ازدواج با این افراد»
همانطور که گفتیم تنفس سریع و کم عمق از علائم و نشانگان اضطراب است بنابراین تنفس آرام و عمیق میتواند بر شدت علائم و کاهش اضطراب اثرگذار باشد. همچنین تکنیک‌هایی مانند ریلکسیشن و تصویرسازی ذهنی نیز بسیار کمک کننده است. مورد مهم کمک‌کننده دیگر داشتن برنامه و اقدام برای انجام کارهایی است که ممکن است موجب اضطراب شده باشد و تا زمانی که فرد اقدامی صورت نداده و تغییری در وضعیت خود ایجاد نکند، اضطراب به همین صورت باقی می‌ماند. اما باید توجه داشت تمامی موارد ذکر شده برای میزان اضطرابی است که قابل کنترل است؛ اگر اضطرابی که تجربه می‌کنید بسیار بیشتر از حد نرمال باشد، نیازمند دریافت کمک حرفه‌ای از متخصصان روانشناسی بالینی خواهید بود.
نتیجه گیری
اضطراب یکی از اختلالات رایج دنیای امروز است که میتواند همانند دیگر اختلالات، زندگی فرد را تحت تاثیر قرار داده و از روال عادی خارج کند. همانطور که قبل‌تر گفته شد این اختلال انواع مختلفی دارد و هر یک نیز شیوه درمان منحصربه‌فرد خود را می‌طلبد. بنابراین در کنار اینکه خود فرد از راهکارهای کنترل و کاهش اضطراب استفاده میکند، کمک گرفتن از یک متخصص روانشناسی بالینی برای بررسی علل و نحوه مدیریت اضطراب کمک‌کننده است. گاهی نیز در موارد اضطراب شدید ممکن است به صورت موقتی نیاز یه استفاده از دارو وجود داشته باشد به این ترتیب که روانپزشک با توجه به شدت علائم، داروی مناسب را تجویز میکند.
در این مقاله سعی شد در مورد اختلالات اضطرابی صحبت کردیم. شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر با علل اضطراب به صفحه درمان اضطراب مراجعه کنید. همچنین می‌توانید برای آشنایی با روش‌های درمان اضطراب از مشاوره تخصصی دکتر مژگان لطفی استفاده نمایید.
رزرو تلفنی وقت مشاوره : 09107601980
