رابطه عاطفی می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد تأثیر بگذارند. اما وقتی یکی از طرفین این رابطه دارای شخصیت خودشیفته یا نارسیست باشد، چالش‌های خاصی به وجود می‌آید که می‌تواند به شدت بر سلامت عاطفی، هیجانی و روانی طرف دیگر تأثیر بگذارد. هرچه شناخت بیشتری از افراد خودشیفته و چالش رابطه عاطفی با آنها دست آوریم و راهکارهای کنار آمدن با آنها را یاد بگیریم، بهتر می‌توانیم سلامت روانی خود را حفظ کنیم. در این مقاله، به بررسی چالش‌های موجود در رابطه عاطفی با افراد خودشیفته و ارائه روش‌های صحیح برای مدیریت و بهبود این روابط پرداخته شده است.
شخصیت خودشیفته یا نارسیست چیست؟
شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality) یا نارسیست به کسی گفته میشود که دارای ویژگی‌های اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder) باشد. این ویژگی‌ها عبارتند از خودمحوری و خودخواهی قابل ملاحظه، نیاز افراطی به تأیید و تحسین، و عدم توانایی در همدلی با دیگران میشود. افراد دارای شخصیت خودشیفته معمولاً در رابطه عاطفی به شدت خودمحور و خودخواه هستند و تمایل دارند که نیازها و خواسته‌های خود را بر خواسته‌های دیگران ترجیح دهند.
ویژگی‌های افراد خودشیفته
افراد دارای شخصیت خودشیفته یا نارسیست ویژگی‌های شخصیتی و ارتباطی آزارنده‌ای دارند. بطور کلی این ویژگی‌ها شامل موارد زیر هستند:
خودمحوری: این افراد معمولاً به خودشان اهمیت بیشتری می‌دهند و به احساسات و نیازهای دیگران توجه کمی نشان می‌دهند. افراد نارسیست بر این باورند که استحقاق رابطه خوب، احترام، ارزشمندی و….را دارند، اما خودشان برای فراهم کردن این موارد در رابطه با دیگران و در رابطه عاطفی هیچ تلاش و کوششی نمی‌کنند.
نیاز به تأیید: افراد خودشیفته به شدت به تأیید و تحسین دیگران وابسته هستند و برای حفظ عزت نفس خود، به بازخورد مثبت از دیگران نیاز دارند. این افراد در صورت دریافت هر گونه انتقاد و یا بازخورد منفی از دیگران به شدت واکنش نشان داده و مقاومت دارند.
عدم همدلی: یکی از بارزترین ویژگی‌های شخصیت خودشیفته عدم توانایی در درک و همدلی با احساسات دیگران است. افراد دارای شخصیت خودشیفته یا نارسیست توانایی درک احساسات و نیازهای دیگران را ندارند و به همین علت در برقراری رابطه صمیمی و همدلانه دچار مشکل میشوند.
برای آشنایی بیشتر با نشانههای شخصیت خودشیفته در زنان میتوانید به مقاله ” نشانههای شخصیت خودشیفته یا نارسیست در زنان” مراجعه کنید.
چالش‌های رابطه عاطفی با افراد نارسیست
رابطه عاطفی و عاشقانه با افراد نارسیست به دلیل ویژگی‌های خاص شخصیت این افراد، می‌تواند چالش‌های متعددی را به همراه داشته باشد. در ادامه به برخی از این چالش‌ها اشاره شده است:
عدم تعادل در روابط: وقتی یکی از طرفین رابطه دارای ویژگی‌های خودشیفته یا نارسیست باشد، معمولاً تمرکز بر روی نیازها و خواسته‌های خود او بیشتر خواهد بود. این عدم تعادل به این معناست که شریک عاطفی ممکن است به‌طور مکرر احساس کند که نیازهایش نادیده گرفته میشوند. این وضعیت می‌تواند منجر به احساس ناامنی، تنهایی و در نهایت، ناامیدی شود.
تحقیر و انتقاد: افراد خودشیفته به‌طور معمول برای تقویت حس خود بزرگ‌بینی خود، به تحقیر و انتقاد از شریک عاطفی خود می‌پردازند. این نوع رفتار می‌تواند به تدریج روی عزت نفس و اعتماد به نفس طرف مقابل تأثیر بگذارد. انتقادات مکرر ممکن است به شکل جملاتی مانند “تو هرگز نمی‌توانی درست عمل کنی” یا “چرا این‌قدر احمق هستی؟” بروز کند که به آسیب عاطفی عمیق‌تری منجر میشود.
احساس تنهایی: رابطه عاطفی با افراد نارسیست اغلب در نگاه اول جذاب و پرهیجان به نظر می‌رسد. اما در پشت سکه، احساس تنهایی عمیق است. بسیاری از افرادی که با افراد نارسیست زندگی می‌کنند یا در رابطه‌ای بلندمدت قرار دارند، گزارش می‌دهند که «در عین بودن با یک نفر، کاملاً تنها هستند و اغلب این امر به دلیل نبود همدلی و تمرکز افراطی فرد بر خودش ایجاد میشود.
وابستگی عاطفی و کنترل‌گری: افراد خودشیفته ممکن است از روش‌های کنترل‌گرانه برای حفظ رابطه استفاده کنند. این کنترل می‌تواند به صورت ایجاد وابستگی عاطفی، جدایی از دوستان و خانواده، یا حتی محدود کردن فعالیت‌های اجتماعی باشد. این رفتارها می‌تواند به احساس گناه و اضطراب در طرف مقابل منجر شود و او را در موقعیتی قرار دهد که احساس کند نمی‌تواند بدون فرد خودشیفته زندگی کند.
عدم همدلی و درک احساسات: یکی از ویژگی‌های بارز افراد خودشیفته عدم توانایی در درک و همدلی با احساسات دیگران است. این عدم همدلی می‌تواند به شکست در برقراری ارتباط مؤثر منجر شود. طرف مقابل ممکن است احساس کند که احساسات و نیازهایش توسط فرد نارسیست نادیده گرفته میشود، که این وضعیت می‌تواند به ایجاد فاصله عاطفی و سردی در رابطه منجر شود.
تنش‌های روانی و عاطفی: روابط با افراد خودشیفته می‌تواند به تنش‌های روانی و عاطفی شدید منجر شود. این تنش‌ها معمولاً ناشی از عدم توانایی در حل مسائل و مشکلات بدون درگیری و تنش است. افراد خودشیفته ممکن است از بحث و گفتگو فرار کنند و در عوض، سعی کنند مشکلات را نادیده بگیرند. این رفتار می‌تواند به انباشت تنش و در نهایت به فروپاشی رابطه عاطفی منجر شود.
رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی: افراد خودشیفته یا نارسیست ممکن است رفتارهای غیرقابل پیش‌بینی و تغییرپذیر داشته باشند. این رفتارها می‌توانند از حالت‌های شدید خودستایی تا ناامیدی و حتی خشم متغیر باشند. این عدم ثبات در رفتار می‌تواند به ایجاد احساس عدم امنیت در رابطه و سردرگمی عاطفی در طرف مقابل منجر شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به مقاله “اختلال شخصیت خودشیفته و مشکلات ازدواج با این افراد” نیز مراجعه کنید. همچنین برای آشنایی بیشتر با مشکلات رابطه عاطفی با زنان خودشیفته میتوانید به این مقاله مراجعه کنید.
تست بررسی نشانههای خودشیفتگی (NPD) در دیگران
اگر “احساس میکنید شریک عاطفی‌تان بیش از حد خودمحور است؟”، یا اینکه “فکر میکنید همیشه حق با اوست و شما باید مطابق میل او رفتار کنید؟” این احتمال وجود دارد که با فردی با ویژگی‌های خودشیفته یا اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) در ارتباط باشید. در ادامه یک چک‌لیست با هدف بررسی نشانههای رفتاری افرادی که با آنها در رابطه عاطفی هستید (همسر/ نامزد/ پارتنر)، ارائه شده است. تست یا چک لیست بررسی نشانههای خودشیفتگی در دیگران به شما کمک میکند تا با روشی علمی به رفتارهای فردی که با وی در رابطه عاطفی هستید توجه کنید.
ضمناً ذکر این نکته ضروری است که، به دلیل پیچیدگی‌های ذهن و ناشناخته بودن بسیاری از ابعاد روانشناختی انسان، تشخیص قطعی اختلالات روانی و از جمله اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) فقط باید توسط یک متخصص سلامت روان یا یک رواشناس بالینی انجام شود. با این حال، پاسخ دادن به سؤالات چک لیست زیر تا حدی می‌تواند به شما کمک کند که به نشانههای اختلال شخصیت خودشیفته یا خودشیفتگی در پارتنرتان حساس باشید.
دستور اجرا:
برای بررسی وجود علائم و نشانههای اختلال شخصیت خودشیفته یا خودشیفتگی در همسر، نامزد یا پارتنرتان به سوالات این چک لیست، با استفاده از گزینه‌های هرگز (0)، گاهی (1) و همیشه (2) پاسخ دهید. برای پاسخگویی به سوال‌ها به الگوهای تکراری احساسی، فکری، رفتار و روابط وی در موقعیت‌های مختلف توجه کنید.
| هرگز | گاهی | همیشه | ||
| 1 | در بیشتر مواقع، او تنها به نیازها و خواسته‌های خودش توجه میکند، نه نیازهای من. | 0 | 1 | 2 |
| 2 | اگر او اشتباهی کند، معمولاً آن را انکار یا تقصیر را به گردن من می‌اندازد. | 0 | 1 | 2 |
| 3 | همیشه باید مرکز توجه باشد؛ اگر نباشد ناراحت یا عصبانی میشود. | 0 | 1 | 2 |
| 4 | به احساسات یا مشکلات من اهمیت چندانی نمی‌دهد. | 0 | 1 | 2 |
| 5 | رابطه ما اغلب حول محور تأیید گرفتن یا تحسین شدن اوست. | 0 | 1 | 2 |
| 6 | در بحث‌ها بیشتر از شنیدن، فقط حرف خودش را می‌زند. | 0 | 1 | 2 |
| 7 | به من احساس بی‌ارزشی، گناه یا ضعف می‌دهد، به‌ویژه وقتی نظر مخالف دارم. | 0 | 1 | 2 |
| 8 | معمولاً موفقیت‌های دیگران را کوچک جلوه می‌دهد یا حسادت میکند. | 0 | 1 | 2 |
| 9 | مرزهای من را نادیده می‌گیرد و احساس مالکیت شدید دارد. | 0 | 1 | 2 |
| 10 | انتظار دارد من بدون قید و شرط همیشه در خدمتش باشم. | 0 | 1 | 2 |
| 11 | به‌ندرت بابت کار اشتباهش عذرخواهی واقعی میکند. | 0 | 1 | 2 |
| 12 | احساس می‌کنم ارزش من به‌عنوان انسان، در این رابطه نادیده گرفته میشود. | 0 | 1 | 2 |
| 13 | وقتی تحسین نمی‌شود، رفتارش سرد یا تنبیهی میشود. | 0 | 1 | 2 |
| 14 | به دنبال کنترل کامل رابطه است؛ از انتخاب لباس تا تصمیمات مهم. | 0 | 1 | 2 |
| 15 | روابط قبلی او هم اغلب پر از درگیری یا قطع ناگهانی بوده‌اند. | 0 | 1 | 2 |
روش نمره‌گذاری:
نمره کلی در این چک لیست از جمع نمراتی که علامت زده‌اید بدست آمده و نمره‌ای بین 0 تا 30 خواهد بود.
تفسیر نمرات:
نمرات بدست آمده بر اساس سطوح زیر می‌تواند نشان دهنده میزان وجود علائم و نشانههای اختلال شخصیت خودشیفته در همسر نامزد یا پارتنر شما باشد:
- نمره 0 تا 10: احتمال اندک از وجود رفتارهای خودشیفته. ممکن است بیشتر چالش‌ها ناشی از اختلافات شخصیتی عادی باشد.
- نمره 11 تا ۲۰: برخی رفتارهای خودشیفته در فرد دیده میشود. این نوع تعاملات می‌تواند در درازمدت به آسیب عاطفی منجر شود. بررسی عمیق‌تر توسط یک تراپیست متخصص توصیه میشود.
- نمره ۲۱ تا ۳0: احتمال زیادی از وجود ویژگی‌های بارز اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) وجود دارد. لازم است برای سلامت روان خودتان، با یک متخصص روانشناسی بالینی مشورت کنید و مرزهای سالم رابطه را مشخص نمایید.
روش‌های صحیح کنارآمدن با افراد خودشیفته یا نارسیست در رابطه عاطفی
شناخت و آگاهی از ویژگی‌های شخصیت خودشیفته یا نارسیست: اولین قدم در مدیریت رابطه عاطفی با افراد خودشیفته، شناخت و آگاهی از ویژگی‌های این شخصیت است. درک اینکه افراد نارسیست به چه صورت رفتار می‌کنند و چه نیازهایی دارند می‌تواند به شما کمک کند تا بهتر با او ارتباط برقرار کنید. برای آگاهی از ویژگی‌های اختلال‌های شخصیت میتوانید به مقاله “اختلال شخصیت چیست؟” مراجعه کنید.
تعیین مرزها: تعیین مرزهای مشخص و سالم در رابطه عاطفی بسیار مهم است. این مرزها به شما کمک میکند تا از تجاوز به حریم شخصی‌تان جلوگیری کنید و در عین حال نیازهای خود را نیز برآورده کنید. به‌طور مثال، میتوانید به افراد خودشیفته بگویید که چه رفتارهایی برایتان قابل قبول نیست و این مرزها را به‌طور مداوم مورد ارزیابی قرار دهید.
تقویت اعتماد به نفس: برای مقابله با تحقیر و انتقادهای افراد خودشیفته، باید به تقویت اعتماد به نفس خود بپردازید. این کار می‌تواند شامل مشاوره، فعالیت‌های اجتماعی، و تمرینات خودمراقبتی باشد. اعتماد به نفس بالا به شما کمک میکند تا در برابر رفتارهای منفی مقاوم‌تر باشید.
ارتباط مؤثر: برقراری ارتباط مؤثر یکی از کلیدهای موفقیت در رابطه عاطفی با افراد نارسیست است. سعی کنید احساسات و نیازهای خود را به‌طور واضح و صادقانه بیان کنید. استفاده از جملات “من” (مثل “من احساس می‌کنم که…”) می‌تواند به کاهش واکنش‌های دفاعی افراد نارسیست کمک کند و فضای گفت‌وگو را تسهیل کند.
جست‌وجوی حمایت اجتماعی: در روابط با افراد نارسیست، ممکن است به حمایت‌های عاطفی از سمت دوستان یا خانواده نیاز داشته باشید. این حمایت‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا احساس تنهایی و ناامیدی نکنید.
کمک گرفتن از یک تراپیست: به دلیل پیچیدگی‌های شخصیت خودشیفته، گاهی اوقات ممکن استت ارتباط با آنها بسیار سخت، شکننده و طاقت‌فرسا باشد. اگر با فردی در ارتباط هستید که عاشقانه دوستش دارید، اما خودشیفتگی وی آزارتان می‌دهد بهتر است در خصوص نحوه ارتباط موثر با او از یک تراپیست کمک بگیرید. یک تراپیست حرفه‌ای که اختلال شخصیت را به خوبی می‌شناسد، می‌تواند در مورد تصمیم به ادامه یا قطع رابطه با چنین افرادی به شما کمک شایانی نماید. همچنین، یک تراپیست مجرب می‌تواند به شما در مدیریت چالش‌ها و استرس‌های ناشی از این روابط کمک کند.
تشخیص و پذیرش محدودیت‌ها: بسیار مهم است که محدودیت‌های خود را بشناسید و بپذیرید. درک اینکه نمی‌توانید افراد خودشیفته را تغییر دهید می‌تواند به شما کمک کند تا انتظارات واقع‌بینانه‌تری از رابطه عاطفی داشته باشید. به یاد داشته باشید که شما مسئول احساسات و رفتارهای آزارنده او نیستید!
تصمیم‌گیری درباره آینده رابطه: اگر چالش‌ها و مشکلات در رابطه با افراد خودشیفته به حدی افزایش یابد که دیگر نتوانید آن را تحمل کنید، ممکن است نیاز به ارزیابی مجدد رابطه داشته باشید. گاهی اوقات، جدایی می‌تواند بهترین گزینه باشد، به‌خصوص اگر رابطه به سلامت روانی شما آسیب می‌زند. برای غلبه بر شک و تردید در انجام چنین تصمیمی بهتر است با یک تراپیست در ارتباط باشید.
سخن پایانی
اگرچه داشتن رابطه عاطفی و عاشقانه جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی انسان‌ها است، اما رابطه عاطفی با افراد نارسیست می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز باشد. با شناخت و آگاهی از ویژگی‌های این افراد، تعیین مرزها و یادگیری روش‌های صحیح برخورد با آنها، تا حد زیادی می‌توان این چالش‌ها را مدیریت کرد. اگر احساس میکنید علیرغم کاربرد توصیه‌های ارایه شده همچنان با همسر یا پارتنر خودشیفته خود مشکلات ارتباطی زیادی دارید، بهتر است با یک تراپیست متخصص روانشناسی بالینی مشورت کنید. این امر موجب میشود تا سریع‌تر از شرایط بحرانی در رابطه عاطفی خود رهایی یابید. به منظور شناخت هرچه بهتر اختلال شخصیت خودشیفته و غلبه بر مشکلاتی که این ویژگی‌ها در رابطه عاطفی شما ایجاد کرده‌اند، میتوانید با دکتر مژگان لطفی، متخصص روانشناسی بالینی و متخصص در درمان اختلال شخصیت مشورت کنید. جلسات تراپی به شما کمک می‌کنند تا بتوانید رابطه متعادل‌تری را با پارتنر نارسیست خود در پیش بگیرید.
سوالات متداول
فرد خودشیفته یا نارسیست در رابطه عاطفی چه رفتارهایی دارد؟
افراد دچار اختلال شخصیت خودشیفته معمولاً در رابطه عاطفی دچار کمبود همدلی، خودمحوری، نیاز افراطی به تأیید و تحسین دیگران، و تمایل به کنترل شریک عاطفی هستند. رفتارهای اغواگرانه اولیه ممکن است به مرور جای خود را به بی‌توجهی، تحقیر توهین بدهد. افراد نارسیست معمولا نیازها و خواسته‌های خود را بر خواسته‌های دیگران ترجیح می‌دهند و فکر می‌کنند تنها خودشان مستحق دریافت رفتار خوب از سمت دیگران هستند.
چگونه می‌توانم تشخیص بدهم که همسر یا پارتنرم شخصیت خودشیفته دارد؟
تشخیص دقیق شخصیت خودشیفته از طریق ارزیابی بالینی و توسط متخصص روانشناسی بالینی و یا روانپزشک انجام میشود، اما نشانه‌هایی مانند خودمحوری و خودخواهی شدید در رابطه، نادیده گرفتن احساسات طرف مقابل و احساس درک نشدن از سوی فرد مقابل، نیاز افراطی به تأیید و تحسین از سمت دیگران و واکنش شدید به انتقاد یا بازخورد دیگران از مهم ترین علائم شخصیت خودشیفته است. برای تشخیص دقیق میتوانید از خدمات تخصصی دکتر مژگان لطفی در حوزه اختلال شخصیت استفاده نمایید.
نقطه ضعف افراد نارسیست چیست؟
افراد خودشیفته با وجود ظاهر پرقدرت و بااعتمادبه‌نفس، در عمق وجود خود نقاط ضعف عمیقی دارند؛ از جمله عزت‌نفس شکننده، نیاز شدید به تایید و تحسین دیگران، ناتوانی در پذیرش انتقاد و بازخوردهای منفی احتمالی و فقدان همدلی و صمیمیت واقعی. افراد نارسیست اغلب در تلاش‌اند تا تصویری کامل و بی‌نقص از خود ارائه دهند، اما در برابر کوچک‌ترین انتقاد یا بی‌توجهی دچار خشم یا اضطراب میشوند. این تضاد میان نقاب بیرونی و دنیای درونی شکننده، باعث شکل‌گیری روابطی ناپایدار، کنترل‌گرانه و عاطفاً آسیب‌زا میشود.
رابطه با فرد خودشیفته چه آسیب‌هایی دارد؟
این روابط معمولاً منجر به تنش دایمی و فرسودگی روانی، اضطراب، کاهش اعتماد به نفس و عزت‌نفس، و وابستگی ناسالم میگردد. رابطه با افراد خودشیفته بیشتر از اینکه برای شما منفعت داشته باشد، می‌تواند به شما آسیب برساند.
آیا می‌توان فرد خودشیفته و رفتار او را تغییر داد؟
تغییر رفتار در افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته معمولاً دشوار و زمان‌بر است و بدون تمایل فرد به تراپی و درمان اختلال شخصیت، احتمال تغییر قابل ملاحظه، بسیار ضعیف است. اگرچه گاهی ممکن است رابطه با فرد خودشیفته زمان زیادی دوام بیاورد، اما معمولاً سلامت روان طرف مقابل به خطر می‌افتد. در بیشتر موارد، حفظ رابطه با فرد دارای اختلال شخصیت خودشیفته، بسیار دشوار و آسیب زننده است.
چگونه می‌توان خود را از یک رابطه سمی با فرد نارسیست نجات داد؟
آشنایی با علائم و نشانههای شخصیت خودشیفته، شناسایی الگوهای سمی رابطه و تلاش برای اصلاح و بهبود الگوها، تعیین مرزهای مشخصی برای رابطه، جست‌وجوی حمایت حرفه‌ای از یک تراپیست، و در صورت لزوم، پایان دادن به رابطه از راهکارهای مؤثر در رابطه با فرد نارسیست محسوب میشوند.
تفاوت رابطه عاطفی با افراد خودشیفته و افراد دارای شخصیت مرزی چیست؟
افراد دارای اختلال مرزی ممکن است دچار نوسانات شدید عاطفی و به عبارت دیگر بی ثباتی‌های شدید، ترس از رها شدن و روابط ناپایدار باشند، در حالی که افراد نارسیست بیشتر رفتارهای تحقیرآمیز، سرد و سلطه‌جویانه دارند. داشتن رابطه عاطفی با افراد دارای اختلال شخصیت خودشیفته و شخصیت مرزی می‌تواند بسیار فرساینده و آسیب‌زننده باشد.
آیا قطع رابطه با فرد نارسیست می‌تواند به بهبود سلامت روان و عزت نفس کمک کند؟
بله، قطع رابطه (با برنامه‌ریزی، حمایت و درمان روانشناختی) می‌تواند آغاز مسیر بازسازی روانی، بازیابی اعتماد به نفس و عزت نفس و کاهش اضطراب باشد.
آیا افراد نارسیست عاشق میشوند؟
افراد دارای ویژگی‌های خودشیفتگی ممکن است احساس دلبستگی یا وابستگی نشان دهند، اما نوع عشق آنها اغلب مبتنی بر تأیید خود، کنترل و عدم دوست داشتن، صمیمیت و همدلی واقعی است. افراد خودشیفته ممکن است در ابتدای رابطه، رفتارهای اغواگرانه داشته باشند، اما این رفتارها به مرور جای خود را به بی‌توجهی، تحقیر توهین و نادیده گرفتن می‌دهند.
